چکیده:
کالبد شهر به مثابه موجود زنده، از بدو تولد تا زمان نابودی، دایما درحالرشد، تغییر و تحول است. یکی از عوامل موثر در تحولات کالبدی شهرها، بر سر کار آمدن حکما و سلسله های جدید است که هر یک باتوجه به زمانه، نیازهای جامعه و تعریفی که از شهر ارایه میدهند، دست به ایجاد تغییرات در کالبد شهری میزنند. از جمله سلسله های سلطنت در ایران که در سایه دین، اگرچه متفاوت با یکدیگر، به قدرت رسیدند، سلسله ساسانی و حکومتهای اسلامی بودند. شهرهایی که به همت آنان ساخته شده یا در زیر سایه شان رشد کردند از چند نظر به یکدیگر شباهت داشته و از چند نظر نیز با هم متفاوت اند. هدف از انجام این پژوهش نگاهی بر سیر تحولات کالبدی در شهرهای ایران طی حکومت این سلسله ها با نظر به شباهتها و تفاوتهای مذکور بود و نتایج نشان دادند که حتی با گذشت سالیان و تغییرات معنایی و کالبدی شهر طی سالها، همچنان روش ها و طرحهایی وجود داشتند که در جسم شهر باقیمانده و تبدیل به هویت و روح شهر گشتند.
خلاصه ماشینی:
به بيان واضح تر، سوالي که در صدد پاسخگويي به آن هستيم اين است که شهرسازي و کالبد شهرهاي ايراني، که در دوره ساساني با آيين زرتشت گره خورده بودند، پس از هجوم اعراب و قرار گرفتن در سايه حاکماني با آيين و مذهبي متفاوت دچار چه تحولاتي شدند؟ براي پاسخگويي به اين سوال ، با بهره گيري از منابع و اسناد کتابخانه اي به اختصار ويژگيهاي کالبدي شهرها را در طي حکومت ساسانيان ، سلجوقيان ، صفويان ، افشاريان و زنديان مورد بررسي قرارداده و سپس با توجه به شباهت ها و تفاوت هايي که در ساخت کالبدي و طي دوره حکومت اين سلسله ها به وجود آمدند به نتيجه گيري پرداختيم .
٢- پيشينه پژوهش در زمينه تحولات کالبدي شهرهاي ايران طي زمان هاي مختلف مقالات و کتب ارزشمندي نوشته شده که برخي از آن ها به شرح زير هستند: مقاله Cities and social order in Sassanian Iran- the archaeological potential نوشته حسن کريميان که به بررسي شهرهاي ساساني فيروزآباد، بيشاپور و ايشتر پرداخته شده و نتيجه ميگيرد که فضاهاي شهري در دوره ساساني آينه اي از طبقات اجتماعي ساکن در آن بوده است (٢٠١٠ ,Karimian).
ليکن آنچه در اين مقاله مورد پژوهش قرار ميگيرد محدود به يک شهر و يک دوره تاريخي نميشود بلکه به بررسي تحولات ساخت کالبدي شهرها طي حکومت ساسانيان تا زنديه ميپردازد تا به اين طريق شباهت ها و تفاوت هايي که شهرهاي ايران در طي حکومت اين سلسله ها به وجود آمده اند را به طور کلي نشان دهد.