چکیده:
سید رضی (406 ق) نهج البلاغه را از خطبه ها، نامهها و حکمتهای کلام امام علی(ع) بیشتر با رویکردی ادبی و بلاغی گردآورد و از همینرو، «نهج البلاغه» (راه روش سخن گفتن بلیغ) نام نهاد؛ گرچه وی وجوه بلاغت آن را چندان نشان نداد ولی رویکرد و نامگذاریاش، درست و به جا بود. این امر زمانی روشن میشود که با موردپژوهی یک خطبه کوتاه و ناتمام (خطبه شقشقیه و سوم نهج البلاغه) دهها جلوه و نکته بیانی بلاغی به دست آید. از دیگر سو، پندار اندک افرادی که صدور این خطبه را از امیرالمومنین(ع) با دیده تردید دیدهاند، تا اندازهای پاسخگو باشد.
خلاصه ماشینی:
توجه به این چند نکته نیز لازم میآید:: الف_ تجلیهای بیانی بلاغی یاد شده، جامع و کامل نیست و [به اعتبار تقسیم سهگانه عالمان علوم بلاغت] رویکرد علم بیان و ابواب چهارگانه آن (تشبیه، استعاره، کنایه و مجاز) را مد نظر دارد؛ گرچه موارد، به اندازهای هست که فرضیه مورد نظر را اثبات کند؛ ب_ ترتیب موارد بر اساس تقسیم و ابواب علم بیان و سپس به اعتبار وقوع در خطبه است؛ ج _ به دلیل ارتباط و همپوشانی برخی از ابواب علم بیان، اندک مواردی در دو بخش و دو باب مطرح میشود؛ د _ مرجِّح خاصی در انتخاب خطبه سوم نیست و این جلوهها [کمتر یا بیشتر] در هر یک از بخشهای نهج البلاغه، قابل شناسایی و بررسی است.
در این جمله، نوع استعاره مَکنیَّه (بالکنایه) تخیِیلیَّه است؛ «مکنیه» است چون به «مستعار مِنه» (مشبه به) به صورت کنایهای و غیرصریح رهنمون شده است (تعریف، رک: تفتازانی، بیتا، 381-386؛ هاشمی، 1404ق، 305-307)، [«کوه و مکان بلند و منشأ آب» برای «جایگاه والای ایمانی، معرفتی و علمی و دیگر فضائل» استعاره شده است ولی به طور صریح به آن دلالت نشد بلکه با ذکر نشانههایی و به صورت کنایهای به آن اشاره گردید یا جایگاه بالای ایمانی و علمی و فضائلی به کوه و کوهستان بلند تشبیه شد ولی «مشبه به»، تصریح نگردید بلکه یکی از نشانهها و سرازیر شدن سیل از آن، ذکر شد].