چکیده:
همایوننامه، متعلّق به عبدالرّزّاقبیگ دنبلی (1243-1176 ه.ق)، شاعر دربار فتحعلیشاه قاجار، منظومهای ششهزار بیتی در گونۀ حماسۀ دینی، زیرگونه مختارنامه که قیام مختار را در قالب شعر حماسی روایت کرده است. سراینده اثر، ضمن تأثیرپذیری از شاهنامه فردوسی، بهطور خاص، از حماسهسرای شاخص معاصر خود، فتحعلیخانصبا تأثیر پذیرفته است. در دورة نخست قاجار، مکتب بازگشت جریان غالب بر سبک شعر فارسی بوده است. در این جستار، با توجه به تعلّق دنبلی به حلقه شاعران دربار قاجار، نمودهای ایدئولوژیک گفتمان حاکم در همایوننامه به وسیلۀ شناسایی نشاندارهای پر بسامد واکاوی شده است. نشانداری یک رابطۀ مفهومی واژگانی است که بار معنایی واژههای نشاندار را نسبت به دیگر واژهها بررسی میکند، و از مهمترین ابزارهای معنیشناسی برای درک فضای ایدئولوژیک حاکم بر کلام است. این پژوهش با شناسایی واژگان نشاندار در همایوننامه و طبقهبندی آنها در دو گروه ملی و مذهبی نشان داده است که واژههایی با نشانداریهای ملی و مذهبی، با بازنمایی تقابل بنیادهای ملّی و اساطیری با بنیادهای مذهبی، ایدئولوژی سیاسی غالب در دوران قاجار را تبلیغ کرده، و همسانسازی کلمات با مؤلفههای ملّی یا مذهبی در جایگاههای مختلف نیز به مشروعیتبخشی قدرت سیاسی در متن انجامیدهاست.
Homayounameh, belonging to Abdul Razzaq Beg Donboli, a poet at the court of Fath Ali Shah Qajar, is a six-thousand-line poem in the form of a religious epic. It is considered as a sub-type of Mukhtarnameh that narrates Mukhtar's uprising in the form of an epic poem. While being influenced by Ferdowsi's Shahnameh, the poet has been particularly influenced by the epic of his contemporary flagship, Fath Ali Khan Saba. In the first Qajar period, the school of return was the dominant style in the Persian poetry. In this paper, considering the belonging of Donboli to the circle of poets at the court of Qajar kings, the ideological manifestations of the ruling discourse in Homayounameh have been analyzed by identifying high-frequency indicators. Marking is a conceptual lexical relationship that examines the semantic burden of marked words compared to other words. It is also one of the most important semantic tools for understanding the ideological space governing a speech. This study identifies the words marked in Homayounnameh and classifies them into two groups. The first set of words includes those with national and religious symbols, representing the opposition of national and mythological foundations with religious foundations. They served to express the dominant political ideology in the Qajar period. The second group consists of assimilated words with national or religious components in different positions. They have led to the legitimation of political power in the text.
خلاصه ماشینی:
در این جسـتار، با توجه به تعلّق دُنبلی به حلقۀ شـاعران دربار قاجار، نمودهای ایدئولوژیک گفتمان حاکم در همایون نامه به وسـیلۀ شـناسایی نشان دارهای پر بسـامد واکاوی شـده ، با شناسایی واژه های نشان دار و طبقه بندی آنها در دو گروه مّی و مذهبی نشـان داده شـده است -واژه هایی با نشان داریهای ملّی و مذهبی که با بازنمایی تقابل بنیادهای ملّی و اسـاطیری با بنیادهای مذهبی، ایدئولوژی سـیاسی غالب در دوران قاجار را تبلیغ میکردند.
این منظر برای تعیین ارزش ایدئولوژیک اثر در راسـتای تحلیل کیفیت های درون متنی با شواهد برون متنی تقویت میشود، زیرا تلاقی ایدئولوژی ملّی و اسـاطیری به پشـتوانۀ حماسیبودن همایون نامه و ایدئولوژی مذهبی و شـیعی به دلیل موضـوع تاریخی آن باعث شده است تقابل بین این دو بنیاد و جهان بینی در سطح نشان داری واژه ها مشهود و قابل تحلیل باشد.
شناسایی واژه های نشان دار در منظومۀ حماسـۀ دینی همایون نامه عبدالرّزّاق بیگ دُنبلی، شاعر دربار فتحعلیشاه قاجار مشخص کرد که شــاعر، ایدئولوژی شــیعی را در این منظومه پررنگ کرده اســت و با کاربرد ٤٣ درصـــدی واژه هـا در مؤّلفـه هـای معنایی مذهبی اهمیت این ایدئولوژی را نســـبت به ایدئولوژی ملّی و اســاطیری نشــان داده اســت .
Critique of historical texts in Persian with a knowledge of Iranian histories and historians from the fourth century to the Constitutional Revolution, Tehran: Library, Museum and Documentation Center of the Islamic Consultative Assembly.