چکیده:
ملک قاورد سلجوقی پس از پیروزی بر بقایای دیلمیان حاضر در کرمان، حکومت محلی قدرتمندی را پایهگذاری کرد که حدود یک قرن و نیم (583-442 ه. ق) دوام آورد. آنچه مسلّم است تشکیلات نظامی و ساختار سپاه سلجوقیان کرمان تاثیری غیرقابل انکار در دوام این حکومت داشت. در همین راستا نوشتار حاضر با بهره گیری از روش مطالعات تاریخی و با رویکرد توصیفی- تحلیلی در صدد پاسخگویی به این پرسش است که تشکیلات نظامی و ترکیب جمعیتی سپاه سلجوقیان کرمان چگونه بوده و آنان از چه تاکتیکهای نظامی و افزار و ادوات جنگی استفاده می کردند؟ یافتههای پژوهش نشانگر آن است که سلجوقیان کرمان در تشکیلات سپاه خود، ساختار نظامی حکومتهای قدرتمندی همچون سلجوقیان بزرگ و غزنویان را الگو قرار داده و سپاهی چندقومیتی را ایجاد کرده بودند. البته آنچه در ساختار نظامی و ترکیب جمعیتی سپاه سلجوقیان کرمان به ویژه در اواخر این حکومت تاثیرگذار بوده، اقتدار روزافزون امرا و اتابکان و دخالتهای فراوان آنها در امور سپاه است. اتابکانی همچون خواجه مویدالدین ریحان، خواجه علاءالدین بزقش و خواجه قطبالدین محمد که هر کدام فوجی از غلامان زرخرید خود را وارد سپاه کرده و با تغییر در ترکیب جمعیتی سپاه، منافع خود را می جستند.
After defeating the remnants of the Dilmians present in Kerman, the Seljuk King Qavurt established a powerful local government that lasted for about a century and a half (442-583 AH). Undoubtedly one of the factors of the durability of this government was the military organizations and the structure of their corps. Therefore, the present article, using the method of historical studies, aims to answer the question of the military organization and population composition of the Seljuk army of Kerman. The findings of the research indicate that the Seljuks of Kerman had modeled the military structure of powerful governments such as the Great Seljuks and the Ghaznavids in their army formations and had created a multi-ethnic army. Of course, the influential factor in the military structure and demographic composition of the Seljuk Corps of Kerman, especially at the end of their rule, was the growing authority of the rulers and Atabakans and their many interventions in the affairs of the Corps. Atabakans such as Khaje Muayyid al-Din Rayhan, Khaje Ala al-Din Boozghosh, and Khaje Qutb al-Din Muhammad each brought a group of their slaves into the army and sought their own interests by changing the demographic composition of the army.
خلاصه ماشینی:
با توجه به اقتدار قاورد و ترکمانان همراهش ، بهرام مصلحت را در صلح با وي ديد و با دادن زهر به ابوکاليجار حکومت کرمان را تسليم قاورد کرد (حافظ ابرو، ۱۳۷۵: مطالعات تاريخي جنگ / سال ١٤٠١/ دوره ٦/ شماره ٤ ۲۳/۳ ؛ افضل الدين کرماني، ۱۳۲۶: ۴ و بويل ، ۱۳۸۰: ۵/ ۵۵).
با توجه به اينکه اين نواحي، بسيار حاصلخيز و پر نعمت بود و همچنـين راه اصـلي تجـاري ايـن عهد که از جيرفت به ميناب امتداد داشت ، از آن عبور ميکرد؛ نبض اقتصادي کرمان در دست قوم مذکور قـرار گرفتـه و از تـپش افتـاده بـود (افضـل الـدين کرماني، ۲٥۳٥: ١۲۳-١۲۲ ؛ مقدسي، ١۳٦١: ۲/ ٦۹٦- ٦۹٥ ؛ راوندي، ١۳۸۲: ٥٤۷/٥) مطالعات تاريخي جنگ / سال ١٤٠١/ دوره ٦/ شماره ٤ / نقشه ي قلمرو سلجوقيان کرمان (برگرفته از کتاب سلجوقيان و غز در کرمان ) تشکيلات نظامي و ساختار سپاه حکومت سلجوقيان کرمان الف .
ً ترکيب ارتش چند قومي و وارد ساختن گروه هاي مختلف به سپاه احتمالا به چند دليل مهم مورد توجه حکومت هايي همچون غزنويان، سلاجقه ي بزرگ و به تأسي از آنها سلجوقيان کرمان قرار گرفت ؛ که از اين قرار بودند: نخست آن که هر گروهي توانايي نظامي خاص خود را داشت و در جنگ با فنون خاصي ماهر بود لذا با ورود آنان ميشد از ظرفيت تجارب و توانايي ايشان بهره برد (فروزاني، ۱۳۹۵: ۳۷۵).
در اينجا منظور همان مردمان محلي کرمان است که بخشي از آنها در سپاه ملک قاورد سلجوقي و جانشينان وي وارد شده بودند و ابوحامد کرماني نيز در چندين بخش از کتاب خود بدين قوم اشاره کرده است (افضل الدين کرماني، ۱۳۲۶: ۱۸، ۱۹، ۳۳، ۶۰و ۸۶).