چکیده:
تمدّن ظهور و بروز فرآیندی پیشرفتهای هدفمند و نظاممند در یک یا چند جامعه بر اساس طرز تفکری روشن است که شکل معنادار و منضبط به خود گرفته و جامعه را به مقصد مورد نظر میرساند. از اینرو تمدّن رابطهای بنیادین و عمیق با دین داشته که بعثت انبیاء الهی و سیر هدایتی ایشان نمایانگر این ارتباط است. بررسی اهداف بعثت انبیاء در قرآن کریم و سیره عملی ایشان، نشان از پایهگذاری تمدّن توحیدی در جهت عمومیسازی معارف دینی و پیشرفت انسان در حوزههای مادّی و معنوی دارد؛ این پژوهش بر این فرض است که در داستان آدم علیه السلام به عنوان پدر بشریت ظرفیتها و چارچوبهای نخستین تمدن سازی نهفته است و توجه به آن انسان سرگشته امروز را به بازسازی تمدّن دینی رهنمون می-سازد. این ظرفیتها را میتوان در دو بخش ظرفیتهای درونی و بیرونی برای بهرهمندی رهبران الهی و جامعه دینی مورد توجه قرارداد. مقاله حاضر با روش تحلیلی- توصیفی و با بهرهگیری از منابع کتابخانهای، ظرفیتهای تمدّنسازانه موجود در سیره و داستان قرآنی آدم علیه السلام را استخراج نموده است تا بهعنوان الگویی جهت تلاشهای امروزین در این حوزه معرفی نماید. نتایج گویای آن است که ظرفیتهای درونی حضرت آدم علیه السلام شامل بهرهمندی از علم الهی و خلافت الهی، دشمن شناسی، قدرت بر تحمل سختیها و توبه و انابه است. این بخش در پیوستگیتام با سطح بیرونی داستان حضرت آدم علیه السلام است که با خطاب «بنیآدم» شامل تنظیم پوشش، مدیریت سازهها و مناسک دینی است.
Civilization is the emergence of a process of purposeful and systematic progress
in one or more societies based on a clear way of thinking that takes a meaningful
and disciplined form and brings the society to the desired destination. Therefore,
civilization has a fundamental and deep relationship with religion, and the sending
of divine prophets and their guidance shows this relationship. Examining the goals
of the Prophets in the Holy Quran and their practical life shows the foundation of
monotheistic civilization in order to generalize religious knowledge and human progress
in material and spiritual spheres. This research is based on the assumption that
in the story of Adam, peace be upon him, as the father of mankind, the capacities
and frameworks of the first civilization are hidden, and paying attention to it will lead
today’s confused man to the reconstruction of religious civilization. These capacities
can be considered in two parts: internal and external capacities for the benefit of
divine leaders and the religious community. The present article has extracted the
civilization-building capacities in the Qur’anic biography and story of Adam, peace
be upon him, with the analytical-descriptive method and using library resources, in
order to present it as a model for today’s efforts in this field. The results show that
the inner capacities of Prophet Adam, peace be upon him, include the benefit of
divine knowledge and divine caliphate, knowledge of enemies, the ability to endure
hardships, and repentance. This part is in connection with the external level of the
story of Prophet Adam, peace be upon him, which includes the regulation of clothing,
management of structures and religious rituals with the title of “son of Adam
خلاصه ماشینی:
بررسی اهداف بعثت انبیا در قرآن کریم و سیره عملی ایشان، نشان از پایهگذاری تمدن توحیدی در جهت عمومیسازی معارف دینی و پیشرفت انسان در حوزههای مادی و معنوی دارد؛ این پژوهش بر این فرض است که در داستان حضرت آدم (ع) به عنوان پدر بشریت ظرفیتها و چهارچوبهای نخستین تمدن سازی نهفته است و توجه به آن، انسان سرگشته امروز را به بازسازی تمدن دینی رهنمون میسازد.
از آنجا که بیشتر داستان قرآنی آدم (ع) پیش از هبوط ایشان بوده و الگوسازی از داستان ایشان به دلیل عدم اجتماعی بودن دستاوردها، امکانپذیر نیست، ظرفیتهای وجودی آن حضرت که توجه به آن موجب تجدید حیات تمدن دینی خواهد شد، اولویت یافته و این پژوهش بدان پرداخته است.
داستان آدم (ع) به سطح دوم یعنی اعتباریات و مصنوعات که بُعد بیرونی در تمدنسازی است اشاره ندارد؛ این ادعا از دو جهت قابل اثبات است: جهت اول آنکه تمدنسازی در واحد کلان اجتماعی محقق میشود حال آنکه این امر در زمان آدم (ع) وجود نداشته و جهت دوم آنکه قرآن کریم ماجرای پیش از هبوط حضرت آدم (ع) را روایت نموده که طبعاً در سیر تمدنسازی قرار نمیگیرد؛ چراکه از یکسو وجهه این دنیایی نداشته و با سطح کلان اجتماعی مواجه نیست.
ظرفیتهایی همچون علم و تعلیم الهی، خلافت آدم (ع)، دشمنشناسی، قدرت بر تحمل سختیها و توبه و انابه از جمله مواردی است که شکل دهنده عقاید، گرایشها و رفتارهای ایشان است که ظرفیتی بزرگ برای انبیای الهی را فراهم نموده تا با پشتوانه آن زمینه تحقق لایه بیرونی یعنی خلق مصنوعات و اعتباریات متناسب با ظرفیتهای الهیِ ذکر شده را فراهم آورد.