چکیده:
امام خمینی از معدود متفکرانی است که توجه به مسأله فطرت داشته و بحث مستوفایی در این زمینه ارائه داده است. در نظام فکری امام، مسأله فطرت جایگاه ویژهای دارد. امام خمینی1 به پیروی از حکمت متعالیه و استاد مرحوم محمدعلی شاهآبادی، مطالبی را درباره فطرت بیان کردهاند که در آثار پیشینیان اصلاً دیده نمیشود. امام برخلاف بعضی از بزرگان که فطرت را شامل بعضی آگاهیها و گرایشها میدانند، معتقد است فطریات همه از جنس گرایش و تمایلاتند و آن را عبارت از عشق به کمال مطلق و انزجار از نقص میداند. اما روشن است که گرایش بدون بینش ممکن نیست؛ لکن بینشی که در گرایش نهفته است، نوعی بینش حضوری است نه حصولی. نوآوریهای امام که در این مقاله به اثبات رسیده، عبارتند از: فطری بودن باور به وجود مبدأ، فطری بودن باور به ولایت، فطری بودن باور به معاد، تقریر جدیدی از برهان فطرت، سبک جدید برای تبیین اخلاق دینی، نقش فطرت در حرکت سیاسی، تأسیس اصطلاحات. تحقیق حاضر با روش توصیفی ـ اجتهادی، نوآوریهای مرحوم حضرت امام خمینی1 را با توجه به آثارشان مورد بحث و بررسی قرار داده شده است.
Imam Khomeini is amongst the few thinkers who paid attention to the issue of natural disposition (fitrah) and discussed it comprehensively. In Imam Khomeini's system of thought, the issue of fitrah has a special place. He, following the teachings of transcendent philosophy and his teacher, the late Mohammad Ali Shahabadi, has discussed issues related to fitrah that are not found in the works of his predecessors. Contrary to some thinkers, who consider fitrah to include some knowledge and inclinations, Imam Khomeini believes that everyone’s fitrah belongs to the category of inclinations and tendencies and considers it to be love for absolute perfection and aversion to imperfection. But it is clear that inclination is not possible without knowledge. However, knowledge that lies in the inclination is a type of knowledge by presence and not acquired knowledge. Imam Khomeini's innovative thoughts that have been proven in this article include: the innateness of belief in the existence of an origin, the innateness of belief in divine guardianship (wilayah), the innateness of belief in resurrection, a new presentation of the ‘proof of natural disposition’, new style of explaining religious ethics, the role of natural disposition in political movement and the introduction of terminologies. The present research, with the descriptive-ijtihad approach, has discussed and investigated the innovations of the late Imam Khomeini with regard to his works.
خلاصه ماشینی:
امام برخلاف بعضی از بزرگان كه فطرت را شامل بعضی آگاهیها و گرایشها میدانند، معتقد است فطریات همه از جنس گرایش و تمایلاتند و آن را عبارت از عشق به كمال مطلق و انزجار از نقص میداند.
معنای لغوی فطرت فطرت از ماده «فَطَر» در لغت به معنای شكافتن (زبیدی، 1414ق، ج13، ص325)، گشودن شیء و ابراز آن (ابن فارس، 1422ق، ج4، ص510)، ابتدا و اختراع (جوهری، 1404ق، ج2، ص781)، شكافتن از طول، ایجاد و ابداع (اصفهانی، 1416ق، ص396) آمده است و ازآنجاکه آفرینش و خلقت الهی بهمنزله شكافتن پرده تاریک عدم و اظهار هستی امكانی است، یكی از معانی این كلمه، آفرینش و خلقت است؛ البته آفرینشی كه ابداعی و ابتدایی باشد (ابن اثیر، 1367، ج3، ص457).
امام خمینی1در تفسیر این آیه میفرمایند: «بدان كه مقصود از فطرت الهی كه خدای تعالی مردم را بر آن مفطور فرموده، حالت و هیأتی است كه خلق را بر آن قرار داده، كه از لوازم وجود آنها و از چیزهایی است كه در اصل خلقت، خمیره آنها برآن مخمر شده است و فطرتهای الهی، چنانچه پس از این آیه معلوم شود، از الطافی است كه خدای تعالی به آن اختصاص داده بنی الانسان را از بین جمیع مخلوقات و دیگر موجودات یا اصلاً دارای اینگونه فطرتهایی كه ذكر میشود نیستند، یا ناقصند و حظ كمی از آن دارند (موسوی خمینی، 1389، ص626).
حضرت امام میفرمایند: گرچه در این و برخی روایات دیگر، فطرت به توحید تفسیر شده است، ولی این از قبیل بیان مصداق و تفسیر به شریفترین اجزای یکچیز است و الّا قرآن دین را عبارت از فطرت الهی دانسته و دین شامل توحید و معارف دیگر میشود (محدثی، 1387، ص98).