چکیده:
هدف از نوشتن این مقاله غور در شگردهای سنایی در خلق زبان تعلیمی در قصاید اوست. ازاینرو، بعد از مقدمهای کوتاه در مورد «بلاغت خطابی» و طرح چشماندازی نظری در این مورد، به طرح برخی شگردهای نحوی سنایی در ایجاد «زبان خطابی» و بلاغت تعلیمی میپردازیم. بیشک، هنر سنایی در کاربرد الگوهای نحوی خلاصه نمیشود و از طرفی، طرح تمام الگوهای نحوی سنایی مجال گستردهای میطلبد، اما در اینجا به بعضی الگوهای نحوی بهویژه کاربرد جملات شرطی و ساختار جملههای پایه و پیرو در قصاید او میپردازیم که شاکلة زبان خطابی و آرایش موسیقایی بسیاری از قصاید او بهشمار میرود. سنایی از طریق جملههای شرطی و ساختار جملههای پایه و پیرو، آمریت خود را در مقام واعظ اخلاق به نمایش میگذارد. گذشته از این، این ساختارها در موسیقی شعر او نیز نقش مؤثری دارند. ازاینرو، با تمرکز بر چند قصیدۀ سنایی تلاش میشود الگوهای نحوی که سنایی برای ایجاد اقتدار در زبان وعظ و افزایش تأثیر کلام بهکار گرفته است، معرفی شود.
The purpose of writing this article is to explore the techniques of Sana'i in creating didactic language in his poems. Hence, after a short introduction about "oratorical rhetoric" and a theoretical perspective on this matter some syntactic tricks of Sana'i in creating "oratorical language" and didactic rhetoric will be discussed. Sana'i has used certain syntactic patterns in order to shape didactic language in his moral poetry. Certainly, Sana'i art is not limited to the use of syntactic patterns, and on the other hand, the design of all Sana'i syntactic patterns requires a wide scope. But here we will discuss some syntactic patterns, especially the use of conditional sentences and the structure of combined sentences in his poems, which form the rhetorical language and musical arrangement in many of his didactic poems. Through conditional sentences and the structure of combined sentences, Sanai displays his command as a moral preacher. Apart from this, these structures also play an effective role in the music of his poetry. Therefore, by focusing on some odes of Sana'i, I try to introduce the syntactic patterns that Sana'i used to create authority in the language of the sermon and increase the effect of the preach.
خلاصه ماشینی:
ازاینرو، با تمرکز بر چند قصیدۀ سنایی تلاش میشود الگوهای نحوی که سنایی برای ایجاد اقتدار در زبان وعظ و افزایش تأثیر کلام بهکار گرفته است، معرفی شود.
برای مثال در ابیات زیر: {مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} (این ابیات از قصیدة سنایی با مطلع «سوز و شوق ملکی بر دلت آسان نشود» انتخاب شده است.
بررسی دقیقتر جملات پایه و پیرو نشان میدهد که این جملات در چارچوب موازنهای که در کل شعر هست عمل میکنند و شکلدهندة آن هستند؛ یعنی این طرح ذهنی که «اگر چنین نباشد (الف) هرآینه چنان نخواهد شد (ب)» ژرفساخت بیشتر ابیات قصیده است که با گشتارها و روساختهای مختلف بیان میشود و در تمام آنها، جملات شرطی مجموعاً یک رکن موازنه و پاسخها یا جزای شرط رکن دیگر موازنه را بهوجود میآورند.
{مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} در این قصیده هم جملات پایه و پیرو و عبارتهای شرطی همان تأثیر قصیدة پیشین را در القای نگاه جزمی و سبک وعظی پدید میآورند، اما چون شاعر جواب شرط را در یک مصرع جا داده، زبان شعر فشردهتر و پرتحرکتر است، در بیت اول میگوید: اگر توان درویشی نداری، بیهوده لاف مزن!
اگرچه مضمون این نوع قصیده پند و اندرز نیست، اما ساختار تأبید به نحوی آن را با بحث ما مربوط میسازد، زیرا در بخش پایانی قصاید مدیح که شاعر برای بقای ممدوح دعا میکند نیز نوع دیگری از جملات پایه و پیرو کاربرد دارد.