چکیده:
امروزه در برنامههای توسعه و اسنادبالادستی کشورها، سیاستگذاری علم و فناوری به یکی از مهمترین مولفهها تبدیل شده است. از این منظر، بسته به اینکه علم و فناوری در چه حوزۀ گفتمانی قرار دارد، معانی و هویتهای مختلفی به خود میگیرد. از اینرو مطالعه حاضر، به بررسی تحلیل گفتمان سیاست علم و فناوری در برنامۀ پنجم توسعه با روش تحلیل گفتمان لاکلائو و موف پرداخته است. جامعه مورد مطالعه کلیه مواد، بندها و تبصرههای مندرج در قانون برنامه پنجم توسعه بودند که به صورت تمامشماری مورد مطالعه قرار گرفتند. یافتهها نشان میدهد که گفتمان سیاست علم و فناوری در قانون برنامه پنجم با مدلولهایی همچون، «تجاری-سازی دانش و فناوری»، «حمایتهای هدفمند مادی» و «شایستگی حرفهای» احاطه شده است. دال شناور توانمندسازی انسانی، «ایدهمحوری» است. در اطراف دال مرکزی، دالهای تهی در گفتمان برنامه پنجم توسعه «نفی وابستگی درونی» و «عدالت آموزشی» قرار دارند که با وجود هژمونی «عاممحور/جهانمحور» غربی، شرایط را برای ساختشکنی هژمونیِ مسلط «فرهنگ-محور/بوممحور» فراهم ساختهاند. مهمترین وقفهها و لحظهها در اطراف دال مرکزی، «گسترش کمیت و کیفیت دانش و فناوری»، «نزدیکی به استانداردهای جهانی»، «راهاندازی قطبها و پارکهای علم و فناوری» و «تحول بنیادین در علم و فناوری (جهش نرم-افزاری علم)» هستند که این نشانهها به دلیل برجستگی زیاد و نادیدگی قدرت عام محور/جهانمحور با نوعی اسطورهسازی نیز همراه هستند؛ به این معنا، هژمونی فرهنگمحور/بوممحور با به حاشیهراندن «دانشگاه» و «علم غربی و سکولار» سعی کرده است که اسطوره «دستیابی به جایگاه دوم علمی و فناوری در منطقه و تثبیت آن تا پایان برنامه پنجم» را مسیر سازد.