چکیده:
ر تاریخ معاصر ایران، روی کار آمدن قاجار از اهمیت ویژه ای برخوردار است. آموزش در دوره قاجار و پیش از آن، از جمله ی طولانی ترین دوره های نظام آموزشی در ایران به شمار می رود. آموزش ها در ابتدا به شکل آموزش در مکتب خانه ها و تحت نظر آموزش یافتگان حوزه های علمیه بوده است که پیوسته نیز مورد انتقاد قرار می گرفت. در دوران قاجاریه پس از آنکه آرامش نسبی در زمان پادشاهی فتحعلی شاه و ناصرالدین شاه قاجار برقرار شد ، بستری مناسب جهت آغاز تحولاتی در نظام آموزشی و پیدایش مدارس جدید آغاز گردید. یکی از مهمترین دگرگونی هایی که در این دوران در ایران رخ داد اقتباس آموزش و پرورش نوین از اروپا و تلاش شاهان ، به ویژه شماری از دولت مردان برای گسترش آن در کشور بود. بسیاری از درباریان و روشنفکران که پدیده ها و تمدن نو غربی را از نزدیک مشاهده کرده بودند و این مشاهدات در اندیشه های آن ها اثر گذاشته بود بعد از بازگشت به کشور ، شروع به انجام فعالیت های فرهنگی نموده و از پیشگامان و بانیان مدارس جدید و متحول ساختن نظام آموزشی در ایران شدند. علاوه بر این روزنامه های عهد قاجار ، درعرصه های گوناگون اجتماعی ، سیاسی ، اقتصادی و فرهنگی به روشنگری می پرداختند و بسیاری از آنها ضمن بحث درباره موضوعات مختلف ، از لزوم و ضرورت تاسیس مدارس جدید و اهمیت و تاثیر آن در پیشرفت اجتماعی ، سخن گفته و از دستاوردهای کشورهای پیشرفته شاهد می آوردند تا انگیزه ای برای آگاهی و بیداری مردم باشد. نقش روزنامه ها در گسترش مدارس جدید پر واضح بود و چه بسا پا را فراتر از آن هم می نهادند. پس از انقلاب مشروطیت مدارس رشد و گسترش نسبی یافتند . این رشد در ایالات و ولایات گوناگون فراز و نشیب هایی داشت و با توجه به اوضاع سیاسی و اجتماعی هر منطقه پیوسته در فراز و فرود بود. این پژوهش که با روش توصیفی – تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه ای صورت گرفته است ، به بررسی و بیان عوامل موثر بر تحول نظام آموزشی در ایران در دوره ی قاجار پرداخته است.
خلاصه ماشینی:
بسیاری از درباریان و روشنفکران که پدیده ها و تمدن نو غربی را از نزدیک مشاهده کرده بودند و این مشاهدات در اندیشه های آن ها اثرگذاشته بود بعد از بازگشت به کشور ، شروع به انجام فعالیت های فرهنگی نموده و از پیشگامان و بانیان مدارس جدید و متحول ساختن نظام آموزشی در ایران شدند.
علاوه بر این روزنامه های عهد قاجار ، درعرصه های گوناگون اجتماعی ، سیاسی ، اقتصادی و فرهنگی به روشنگری میپرداختند و بسیاری از آنها ضمن بحث درباره موضوعات مختلف ، از لزوم و ضرورت تأسیس مدارس جدید و اهمیت و تأثیر آن در پیشرفت اجتماعی ، سخن گفته و از دستاوردهای کشورهای پیشرفته شاهد میآوردند تا انگیزه ای برای آگاهی و بیداری مردم باشد.
در اینجا برای آشنا شدن با برخورد ایرانیان نسبت به پدیده های نو تمدن غربی ، مخصوصاً نهادهای آموزشی آن ها ، به نمونه - هایی از دیده ها و شنیده های سفرکرده ها که بیشتر در قالب سفرنامه آورده شده است اشاره میشود: ١- عبداللطیف شوشتری وی در سال ١١٧٢ق در شوشتر به دنیا آمد و تحصیلات خود را نزد عموی خود سیدمرتضی آغاز کرد و در جوانی به مسافرت در شهرهای ایران ، عراق و برخی از کشورهای خلیج فارس پرداخت .
این دوره سه ویژگی مهم داشت : نخست آنکه شور و شوق سال های مشروطه همراه بود با فعالیت فرهنگی و نهضت مدرسه سازی لازاریست ها ؛ دوم اینکه مدارس مذهبی تغییر ماهیت داده و به تدریج تبدیل به نیمه عرفی و عرفی میشدند ؛ و سوم آنکه گذشته از گسترش زبان و ادبیات فرانسه ، به آموزش دانش های نوین روی آوردند.