چکیده:
خوف ترس سالک است از پیش آمدن امری مکروه و یا از دست رفتن عملی پسندیده و رجا انتظار احسان داشتن از حق و تعلق باطن به تحقق امری مطلوب و محبوب در آینده. عقیده بیداران راه و عاشقان حق بر سه نوع خوف است: طبیعی (از خطوط اصلی نفس برای حفظ جان از حوادث) مذموم (خوف از برنامهای که وقوعش حتمی است و انسان به هیچ وجه قدرت جلوگیری از آن را ندارد) ممدوح (خوفی در دنیا و آخرت به وجود آورنده امنیت باطن و آرامش فکر). خوف ثمره ایمان به خدا و رسول و معارفی چون حساب، عذاب و عقاب میباشد. مراتب رجا عبارتند از: مرتبه عوام (رجای در ثواب و امیدواری بنده به پاداش) مرتبه خواص (رجای در وسعت رحمت است و امیدواری سالک به بهره یابی از بخشایش او) رجای خاص الخاص (رجای در خدا و امید عارف به خدای و گسستن اوست از غیر خدای). از آثار رجا در انسان دوام مجاهده توسط اعمال و مواظبت بر اعمال در تمامی حالات و احساس لذت از رو به خدا کردن و بهره مندی از مناجات او و خشوع در تملق اوست.
خلاصه ماشینی:
عقیده بیداران راه و عاشقان حق بر سه نوع خوف است: طبیعی (از خطوط اصلی نفس برای حفظ جان از حوادث) مذموم (خوف از برنامهای که وقوعش حتمی است و انسان به هیچ وجه قدرت جلوگیری از آن را ندارد) ممدوح (خوفی در دنیا و آخرت به وجود آورنده امنیت باطن و آرامش فکر).
مراتب رجا عبارتند از: مرتبه عوام (رجای در ثواب و امیدواری بنده به پاداش) مرتبه خواص (رجای در وسعت رحمت است و امیدواری سالک به بهره یابی از بخشایش او) رجای خاص الخاص (رجای در خدا و امید عارف به خدای و گسستن اوست از غیر خدای).
خوف از خدا ثمره علم است و علم ندارد کسی که از خدا خوف ندارد خوف واقعی این است که ترک نماید تمامی گناهانی که وعده عذاب برای آن داده شده است چنان که خدای متعال میفرماید: به عزت و جلال خودم سوگند که بر هیچ بندهای دو ترس را جمع نمیکنم و از برای هیچ بندهای دو امن را قرار نمیدهم سپس هر که در دنیا ایمن باشد از من در قیامت او را خواهم ترسانید و هر که در دنیا از من بترسد در قیامت او را ایمن خواهم ساخت.
اگر مرض غفلت از عذاب الهی و غرور و فریب بر قلب عارض شده باشد خوف بهتر است و اگر یاس و نومیدی از رحمت خدا عارض شود رجا بهتر است.