چکیده:
رعایت ارزشهای اخلاقی، امری ضروری درعرصه علم ودانش است وامیرمومنان(علیهالسلام)نیز براین مسئله تاکید فراوانی دارند. پژوهش حاضر با عنوان رابطه ارزشهای اخلاقی وعلم از منظرامیرمومنان علیهالسلام باتکیه بر نهجالبلاغه، در جستجوی تاثیرارزشهای اخلاقی بر علم برمبنای نهجالبلاغه میباشد. بنابراین روش تحقیق نقلی-وحیانی وگردآوری اطلاعات نیز به صورت کتابخانهای است. اثر پیش روی دارای پنج بخش؛ ساختاراخلاق، رابطه تقوی باعلم، اخلاص، تواضع وحلم است. ساختاراخلاق درنهجالبلاغه شامل شش بخش میباشدکه عبارتند از:بینشها، ارزشها، گرایشها، روشها، کنشها وگویشها که دریکدیگرتاثیر میگذارند.
در سخنان امیرمومنان(علیهالسلام)برهیچ امری به اندازه تقوا تاکیدنشده و دربارهاش سخن به میان نیامده است. ازآثارتقوی درکلام حضرت، میتوان به روشن بینی ورهایی ازتنگناها اشاره کردوارزش علم آن زمانی است که باتقوا همراه باشد. بنابراین تقوارابطهای مستقیم باعلم داردوهمچنان که علم بدون تقواانسان رابه مقاصدعالی نمیرساند، تقوای بدون معرفت نیزراه به جایی نمیبرد. تقوادرحافظه انسان نیز تاثیر میگذارد و در اثر رعایت تقوا خداوند به انسان درک و فهم در علم را عنایت میکند.
از نگاه امام علی (علیهالسلام) اخلاص، بلند پایهترین مقام ایمان است و برترین علمها آن است که در آن اخلاص باشد. وثمره علم حقیقی، اخلاص در عمل است. اخلاص آثاری همچون محبوبیت اجتماعی وتاثیرگذاری درعلم داردوازعوامل ایجادآن میتوان به اظهارشکیبایی، وقارومتانت وعلم وآگاهی اشاره نمود.
حلم از دیگر ارزشهای اخلاقی مورد تاکید در نهجالبلاغه است وازنگاه امیرمومنان(علیه السلام) بهترین نوع حلم، تحلّم یعنی کظم غیض است وآثاری همچون منزلت اجتماعی، برتری برمخالفان وسلامت ازآفات دارد. طبق فرمایش امیرمومنان(علیهالسلام)حلم و بردباری موجب تام بودن عقل است و رابطه مستقیمی با علم دارد.
تواضع نیز ارزش اخلاقی دیگری است که رابطه مستقیمی باعلم دارد. تواضع زمینه علم افزایی رافراهم میکند و در مقابل آن تکبر، مانع رسیدن انسان به درجات علمی شایسته است. از آثار تواضع میتوان تاثیر در هدایت را نام برد.
خلاصه ماشینی:
زيرا اخلاص در تحصيل علم، علاوه بر آنكه خودش عبادت و بهترين عمل است، انسان را به عمل كردن به آن نيز سوق مىدهد و اخلاص در آن اينگونه است كه آن را تنها براى اينكه مطلوب خداوند و سبب روشنايى است و انسان را با واقعيات و حقايق آشنا مىكند و به خدا مىرساند و بهترين زمينهى عمل است، دنبال کند، ازاينجهت امام على(عليه السّلام)در ادامهى بيان اوصاف علم و عالمان مىفرمايد: «و قلبه حسن النية.
(ایزدی، 1384، ص142) رابطه حلم وعلم درنهجالبلاغه جایگاه حلم درکلام امیرمؤمنان(علیهالسلام) امام علی (علیهالسلام) فرمودهاند: اول پاداش حليم و بردبار اين است كه مردم طرفدار او هستند بر عليه جاهل و نادان و فرمودهاند: اگر حليم و بردبار نيستى اظهار حلم بنما چون كسى كه خود را شبيه گروهى نمود نوعا جزء آنها خواهد شد و فرمودهاند: حلم و بردبارى خود عشيره و قبيله است براى انسان يعنى مردم مانند بستگان انسان طرفدار او هستند وازکلام ایشان است: حلم پردهاى است پوشنده و عقل شمشيرى است برنده.
امام على(عليه السّلام) در اين رابطه مىفرمايد: «بِالحِلمِ تكثرُ الأَنصارِ» (غررالحکم، روایت4185) به سبب حلم، ياران انسان زياد مىشود.
(مکارم شیرازی، 1386، ج2، ص161) رابطه تواضع وعلم درنهجالبلاغه جایگاه تواضع ازدیدگاه امیرمؤمنان(علیهالسلام) به جهت عظمت اين صفت، امام علی( عليه السّلام) آن را به سر تشبيه فرمودهاند.