چکیده:
استهزا یکی از رفتارهای زننده و ناپسند در زندگی اجتماعی به شمار می آید. همچنین این عمل در اخلاق اسلامی به شدت محکوم است. در جای جای قرآن کریم نیز تمسخر یکی از موانع و مشکلات جدی انبیا در مسیر هدایت دانسته شده است. این مقاله در پی یافتن انگیزه ها و عوامل بروز رفتارهای استهزاگونه در جامعه با توجه به دیدگاه آیت الله مصباح یزدی است. این نوشته به روش توصیفی تحلیلی با گردآوری کتابخانه ای اطلاعات سامان یافته است. براساس دیدگاه و طرح کلی ایشان درباره انگیزه های نفس، عوامل پیدایش استهزا را می توان به دو دسته اصلی و فرعی تقسیم کرد. انگیزه های فرعی ترکیبی از انگیزه های اصلی بوده و بازگشت آنها نیز به حب ذات است. انگیزه های اصلی شامل حب بقا، حب کمال و لذت جویی است. کمال جویی خود به دو بخش قدرت طلبی و علم دوستی تقسیم می شود. خودکم بینی، خودبرتربینی و حسادت نیز از مصادیق انگیزه های فرعی است. به طور کلی تمام این انگیزه ها مبتنی بر هرم سه بعدی نفس بوده، نوع شناخت و هوای نفس عامل انحراف کشش های فطری خواهد بود.
Mockery is one of the disgusting behaviors in social life, which is strongly condemned in Islamic ethics. In the verses of the Holy Qur'an, mockery is also considered one of the serious obstacles and problems of the prophets in the path of guidance. Using a descriptive analtical and deaskreaserch method, his paper seeks to find out the motivations and factors of ironic behavior in society according to Ayatollah Misbah Yazdi's point of view. Based on his point of view about self-motivation, the causes of sarcasm can be divided into two main and sub-categories. Sub-motives are a combination of the main motivations and their origin is also the love of nature. The main motives include the love of survival, the love of perfection, and the hedonism. Self-perfection is divided into two parts: seeking power and seeking knowledge. Self-deprecation, self-aggrandizement and jealousy are also examples of secondary motivations. In general, all these motivations are based on the three-dimensional pyramid of the soul, the type of cognition and the mood of the soul will be the cause of the deviation of the natural tensions.
خلاصه ماشینی:
اگرچه تصور اينكه فردي خود را صرفنظر از هرگونه رابطه اجتماعي با ديگران مورد تمسخر قرار دهد امري محال نيست، اما چنين اتفاقي بهندرت پيش ميآيد و آنچه فراوان مورد ابتلاي افراد است همان جنبه تعاملي بين افراد است.
اما سؤال اينجاست كه چه عاملي موجب بروز چنين رفتاري ميشود؟ اگر انسانها براي حيات و زندگي مطلوب خود وابسته به زندگي اجتماعي هستند و تنها از همين راه و با كمك يكديگر قادر به حركتاند، پس چرا يكديگر را به سخره ميگيرند؟ چه چيزي موجب ميگردد فردي در مواجهه با ديگري با گفتار و يا رفتار خود او را با تمسخر و تحقير آزردهخاطر كند؟ آيتالله مصباح يزدي اين موضوع را با عنوان مستقل «استهزا و تمسخر» در جلد سوم كتاب اخلاق در قرآن مطرح كرده است.
بنابراين پرسش اصلي اين نوشتار در رابطه با انگيزههاي استهزا در اخلاق اسلامي با توجه به ديدگاه آيتالله مصباح يزدي است.
اين اظهار حقارت خود در مقابل ديگران، هم موجب خواري نفس ميشود و هم ديگران را به تكبر سوق ميدهد.
اگر بخواهيم در مقام تشبيه، خودكمبيني را با خود برتربيني مقايسه كنيم، ميتوان گفت: تكبر مانند پا گذاشتن بر سر و صورت ديگران براي بالا رفتن و تفوق بر ديگران است، در حالي كه خود كمبيني مانند كشيدن نردبان از زير پاي افراد است تا ديگر كسي نتواند از او برتر باشد.
نياز نيست كه اين احساس برتري براساس امري واقعي باشد، بلكه ممكن است صرفاً ناشي از يك كمال توهمي باشد (نراقي، 1377، ص 357).