چکیده:
رستم خان به عنوان یک غلام گرجی از چهره های موثر در تاریخ نظامی ایران عهد صفوی بشمار میآید. او در سایۀ هوش و ذکاوت خود به عالیترین منصب نظامی یعنی سپهسالاری در عهد صفوی دست یافت ، و صوفیوار و فداکارانه به دفاع از مرزهای صفوی در شمال غرب و غرب ایران پرداخت . پژوهش حاضر با تکیه بر روش توصیفی و تحلیلی به دنبال پاسخ به این پرسش اساسی است که رستم خان گرجی در جنگ های ایران و عثمانی در مناطق وان ، هرسین ، حله و ایروان چه نقشی ایفا نمود و عملکرد او در این میدان چه نتایجی را در پی داشت ؟ فرضیۀ اصلی پژوهش این است که شواهد موجود یک رابطۀ دو سویه ای از میزان شناخت رستم خان نسبت به مهارت های نظامی و موقعیت جغرافیایی منطقه ، و همچنین درک صحیح و دقیق او از شدت خصومت عثمانیها با صفویان و مطامع آن ها در گرجستان را نشان میدهد. یافته های تحقیق ضمن تایید این مدعا نشان میدهد که حضور تاریخی رستم خان و پیروزی هایش در جنگ های مورداشاره به تحکیم و تثبیت امنیت مرزهای شمال غربی ایران تا سقوط دولت صفوی کمک موثری کرد. همچنین عثمانیها مجبور شدند در معاهدٔه ذهاب از گرجستان و آذربایجان چشم پوشی کنند؛ و تحرکات نظامی آن ها نیز در آن حدود تا شروع یورش افغان ها به اصفهان متوقف گردید.
Rostam Khan, as a Georgian slave, was one of the most influential figures in the military history of Safavid Iran. Thanks to his intelligence and ingenuity, he achieved the highest military position, namely Sepahsalari in the Safavid era and Sufi-like and devotedly defended the borders of the North West and West of Iran. The present study, taking a descriptive and analytical approach, seeks to explain the basic question of the picture Safavid sources depict of Rostam Khan's military action against the Ottomans in the areas of Van, Harsin, Hillah, and Yerevan. The main hypothesis of the research is that the available evidence shows a two-way relationship between Rostam Khan's knowledge of military skills and geographical location of the region, as well as his correct understanding of the intensity of Ottoman hostility to Safavids and their coveted things in Georgia. The findings, while confirming this claim, show that the historical presence of Rostam Khan and his victories in the mentioned wars helped to strengthen the security of the northwestern borders of Iran until the fall of the Safavid government. Moreover, the Ottomans were forced to give up the lands of Georgia and Azerbaijan in the Treaty of Zahab, and their military movements stopped in that area until the beginning of the Afghan invasion of Isfahan.
خلاصه ماشینی:
درخشش نام او در تأمين امنيت مرزهاي غربي ايران از ايروان تا حله و در برابر يورش هاي بيامان ترکان عثماني و اکراد مرزنشين که در زمان شاه صفي به اوج خود رسيد تنها به دوران حياتش محدود نشد، بلکه در واپسين سال هاي حکومت صفوي اينکه يک تاريخ نگار گرجي به نام «بيجن تاريخ صفوي خوان » با جستجو در اسناد و مدارک تاريخي اثر مستقلي به نام سومين سپه سالار گرجي ـ صفوي مينگارد١ بدين معنا است که رستم خان و قهرمانيهايش در تاريخ جنگ هاي عثماني عليه صفوي همچنان در اذهان عام و خاص زنده و فراموش ناشدني بوده است .
بررسي پيشينۀ اين تحقيق گواهي ميدهد که تاکنون در خصوص نسبت تاريخي ميان رستم خان و جنگ در مناطق وان ، هرسين ، حله و ايروان با ترکان عثماني مطالعۀ مستقلي انجام نگرفته است ، و نيز در پژوهش هايي که موضوع آن مناسبات ايران و عثماني در عهد شاه عباس يکم و شاه صفي است تنها ميتوان به نشانه هاي پراکنده اي از اين موضوع دست يافت .
تخريب وان و استحکام مرزهاي شمال غربي از شاه عباس تا شاه صفي حضور و پراکندگي اقوام کرد در نواحي مرزي ميان آذربايجان و آناتولي و استمرار آن در نوار مرزي غرب به سمت جنوب در شرايطي که اختلافات سياسي و نظامي ميان ايران و عثماني شدت پيدا ميکرد تأثيراتش بر حيات اجتماعي و سياسي همان اقوام اجتناب ناپذير بود، و اين مهم به يکي از بزرگ ترين چالش هاي سياسي دولت صفوي تبديل شده بود.