چکیده:
یکی از مباحث مهم در کلام سیاسی اسلام، مسئله مبانی مشروعیت سیاسی است. امامیه، اشاعره و معتزله سه فرقه مهم اسلامی هستند که در این مورد دارای نظریات سیاسی متفاوت و مخصوص به خود میباشند. پژوهش حاضر با روش توصیفی و تحلیلی به مطالعه تطبیقی بین مبانی مشروعیت سیاسی امام، روششناسی و ویژگیهای حاکم از منظر امامیه، اشاعره و معتزله پرداخته و درصدد بیان وجوه اشتراک و افتراق آنها است. به منظور تحقق این هدف، بعد از بیان روششناسی هر یک از فرقهها، در یک مقایسه تطبیقی، به بررسی مهمترین مبانی آنها در حوزه مشروعیت سیاسی پرداخته شده و در ادامه، مهمترین ویژگیهایی که در مشروعیت امام نقش اساسی دارد، تشریح گردید. یافتههای پژوهش نشان داد که از جهت روششناسی، امامیه از روش عقل و گاه نقل، معتزله از روش عقل و اشاعره از اعتدال بین افراطگرایی معتزله و تفریط اهل حدیث با گرایش به نقل، پیروی میکند. از جهت مبانی مشروعیت سیاسی، در مسئله توحید هر سه گرایش اشتراک دارند. در بحث حجیّت قول و عمل، صحابه امامیه آن را مبنای مشروعیت نمیداند، معتزله قائل به تفصیل و اشاعره قائل به حجیّت است. از جهت ویژگیهای حاکم، هر سه گرایش قائل به شرایط عمومی هستند، امامیه قائل به عصمت، اعلمیت و افضلیت است، معتزله و اشاعره عصمت را شرط نمیدانند.
One of the important discussions in Islamic political Kalam is related to principles of political legitimacy. Imamiah, Ashai’rah, and Mo’tazilah are three important Islamic sects which have their own different political ideas in this regard. The present research conducted by descriptive analysis, deals with the comparative study of principles of the Imam’s political legitimacy, methodology and characteristics of a ruler from the view of the abovementioned sects in order to display their commonalities and differences. To this aim, after explaining the methodology of each of the sects, their most important principles in the realm of political legitimacy were comparatively studied. Further, the most significant features effective on the legitimacy of Imam were elucidated. The research results showed that in terms of methodology, Imamiah follows rational and occasionally narrative methods, Mo’tazilah uses just rational methods, while Ashai’rah follows the moderation between the extremism of Mu'tazila and those of Ahl al-Hadith with the tendency to quote. In terms of principles of political legitimacy, all three tendencies have a common perspective in the issue of monotheism. In the discussion of the authenticity of word and deed, the Companions of the Imamiah do not consider it as the basis of legitimacy. Mo’tazilah believes in detailed accounts while Ashai’rah believes in authenticity. With respect to the characteristics of the ruler, all three tendencies consider general conditions. Imamiah believes in infallibility, knowledge, and superiority, whereas Mo’tazilah and Ashai’rah do not regard infallibility as a requirement.
خلاصه ماشینی:
مطالعه تطبیقی مبانی مشروعیت سیاسی و ویژگیهای حاکم از منظر امامیه، اشاعره و معتزله 1 علی کربلایی پازوکی1، مهدی قانعی اردکان2، عبدالله عبدالمطلب3 1 دانشیار، دانشگاه علامه طباطبایی، تهران، ایران (نویسنده مسئول).
از اینرو، در این پژوهش به بررسی وجوه اشتراک و افتراق امامیه، معتزله و اشاعره از جهت روششناسی، مبانی مشروعیت سیاسی و ویژگیهای حاکم پرداخته میشود.
در رابطه با این موضوع، پژوهشهای زیادی انجام شده است؛ ازجمله، «نقد و بررسی مشروعیت سیاسی اشاعر» اثر الهیراد (1392)، «بررسی تطبیقی نظریه امامت و خلافت» به قلم حسین (1382)، «بررسی تطبیقی نحوه تعیین امام از دیدگاه متکلمان معتزله، اشاعره، وهابیت و امامیه» اثر محمودی میمند (1391)، «مطالعه تطبیقی مبانی کلام اسلامی امامیه، اشاعره، معتزله و تأثیر آن بر اندیشه سیاسی معاصر» اثر قانعی اردکان (1398)، «شیعه در برابر اشاعره و معتزله» اثر معروف الحسنی (1379)، «امامت از دیدگاه اشاعره» اثر ملک مکان (1385).
در پژوهش حاضر با روش توصیفی و تحلیلی به مطالعه تطبیقی بین مبانی مشروعیت سیاسی امام، روششناسی و ویژگیهای حاکم از منظر امامیه، اشاعره و معتزله پرداخته و درصدد بیان وجوه اشتراک و افتراق آنها است.
در پژوهش حاضر با روش توصیفی و تحلیلی به مطالعه تطبیقی بین مبانی مشروعیت سیاسی امام، روششناسی و ویژگیهای حاکم از منظر امامیه، اشاعره و معتزله پرداخته و درصدد بیان وجوه اشتراک و افتراق آنها است.
6. نتیجهگیری امامیه، اشاعره و معتزله در مبانی مشروعیت سیاسی، روششناسی و ویژگیهای حاکم اشتراکات و افتراقاتی دارند که شامل سه دسته به شرح زیر است: 1) وجوه اشتراک و افتراق از جهت روششناسی در روششناسی، امامیه گاه از روش عقل، گاه نقل، گاه از روشهای جدید استفاده میکند؛ ولی چون روش استدلالی- عقلی مخاطب بیشتری دارد، روش عقلی را مقدم میدارد.