چکیده:
با وجود گستردگی و تنوع، عمدۀ مطالعات فرم شهری در دو دستۀ مورخان معماری و شهرسازی و علم ریختشناسی قابلتقسیم است. اما این مطالعات عمدتاً به توصیف و چیستی فرم شهر پرداخته و هیچ یک، تحولات و دگرگونیهای شهرهای امروزی را به خوبی توضیح نمیدهد. اینکه چه عواملی موجب تغییر فرم شهر میشود نیازمند کمک گرفتن از یک دستگاه نظری تازه است. این مقاله تلاش دارد با استفاده از مطالعۀ اسنادی و سپس تحلیل محتوای کیفی و با انطباق بنیانهای مطالعات کنونی فرم شهر با دستگاههای فلسفۀ علم، به دستهبندی و آسیبشناسی مطالعات فرم شهری بپردازد و سپس به کمک رهیافت واقعگرایی انتقادی، لزوم تغییر رهیافتی در مطالعات فرم شهر را ثابت کند. مطالعۀ اسنادی و تحلیل محتوای مطالعات پیشین، نشان میدهد مطالعات فرم شهر، آگاهانه یا ناآگاهانه، عمدتاً مبتنی بر رهیافتهای «پوزیتویستی» و «عقلگرایی انتقادی» است که اغلب هستیشناسی فرم شهری را به معرفتشناسی آن تقلیل میدهد. این مقاله، به منظور فراروی از مغالطۀ معرفتی گرایشهای فرم شهر و توضیح دگرگونی شهرهای امروزی، تلاش دارد از رهیافت واقعگرایی انتقادی بهره گیرد. رهیافت پیشنهادی، با پرداختن به ساختارهای پنهان فرم شهر، به نیروها و فرایندهایی میپردازد که موجب تولید و بازتولید فرم شهر میشوند. برای توضیح دگرگونی شهرهای امروزی، مطالعات فرم باید از شناخت صرف و مغالطۀ معرفتی، به سمت هستیشناسی و ساختارهای پنهان فرم شهر حرکت کنند
The concept of urban form encounters numerous uncertainties. It finds applications in various discussions within architecture, urbanism, and environmental design. However, its meaning is often assumed rather than clearly defined. Urban studies are typically divided into two main categories: architectural and urban historians, and geographers. Yet, these groups often fail to explain the reasons for changes in urban form. Understanding the factors that shape urban form requires a new theoretical framework. The philosophy of science can assess and categorize existing studies while offering a fresh definition. This article aims to classify urban studies through content analysis and library research. The paper demonstrates that previous studies have predominantly embraced a "positivistic" and "critical rationalism" approach, which tends to reduce the ontological nature of urban form to its epistemology. Critical realism can illuminate the hidden mechanisms underlying the urban form, leading to the introduction of the term "influential forces" to represent these concealed mechanisms. In other words, focusing solely on the dimensions of form presents a limited perspective; attention should be given to causal factors in urban form studies. These influential forces can provide insights into causality.