چکیده:
قاعده لاضرر در فقه محیط زیست با تمرکز بر آیات قرآنی دال بر قاعده لا حرج و روایت مربوط به سمرۃ بن جندب که از پیامبرگرامی اسلام نقل شده ، عدم ثبات مبانی حقوق محیط زیست کنونی را هدف قرار داده است. در این پژوهش ، با روش توصیفی – تحلیلی مفاهیم و معانی پنج گانه فقهی قاعده لا ضرر در مقایسه با مبانی حقوق محیط زیست بررسی می شود . مروجین این مبانی معتقدند ، با محور قرار دادن انسان در حقوق محیط زیست ، بشر بتواند زندگی سالم تر و ایمن تری را تجربه کند و با قانون گذاری صرف از بحران زیست محیطی آن جلوگیری کنند، لکن باز اندیشی اسلامی در مورد نظریات حقوق محیط زیست، حاکی از آن است که پذیرش راستین ساز و کار قاعده لاضرر، تلقی متمایز از برهم کنش انسان و محیط پیرامون را ارائه دهد، انسان به صورت کلی باید از تمایلات مادی و نفسانی خویش بکاهد، زیرا تزاحم و اضرار نتیجه ی طبیعی جامعه زیاده خواه است، لذا مراجعه تفصیلی به منابع فقه اسلامی،مبانی مطرح شده در حقوق محیط زیست را تصحیح می کند. همچنین ناهماهنگی مقدمات و نتایج و عدم استقصای جامع تمامی جوانب مرتبط با محیط و انسان نقدهای تأمل برانگیز وارد بر این مبانی و نظریات است .
The principle of La Dararr in environmental jurisprudence, focusing on the Qurʼanic verses that indicate the principle of "La Haraj" and the narration related to Samarat bin Jundab which was narrated from the Prophet of Islam, has addressed the instability of current environmental law foundations. By a descriptive-analytical method, this study examines the five jurisprudential concepts and meanings of La Dararr in comparison with the basics of environmental law. The promoters of these foundations believe that by grounding humans in environmental rights, mankind can experience a healthier and safer life and prevent its environmental crisis with just legislation. But, the Islamic rethinking about the theories of environmental laws indicates that the true acceptance La Dararr principle provides a different view of the interaction between humans and the surrounding environment. Human beings generally should reduce their material and emotional desires, because Tazahum (conflict) and Idrar (damage) are the natural result of an extravagant society, so a detailed reference to the sources of Islamic jurisprudence corrects the fundamentals raised in environmental law. Also, the inconsistency of the premises and results and the lack of comprehensive investigation of all aspects related to the environment has caused thought-provoking criticisms on these foundations and theories.
خلاصه ماشینی:
1. مفهومشناسی قاعده لا ضرر و لا ضرار و مستندات نقلی و عقلی آن مراجعه تفصیلی به منابع اسلامی با هدف شناخت مفاهیم تأثیرگذار در تأیید یا رد نظریات حقوق محیطزیست و کاستیهای آن، باعث درک بهتر موضوع میشود: قاعده «لا ضرر» از قواعدی است که در بیشتر ابواب فقهی ازجمله معاملات و عبادات جریان دارد و درواقع از قواعد حاکمه فقهی مدنی است؛ بدین معنا که بر هرگونه مقرره شرعی حکومت کرده و تعدی از حدود را اجازه نمیدهد (فرحی، 1430ق، 598؛ صدر، 1420ق، 349).
این حکم میتواند شامل انسان، محیط طبیعی و سایر موجودات شود؛ 2) نفی آثار و موضوع حکم؛ بهبیاندیگر موضوعاتی که دارای حکم هستند اگر موجب زیان شوند، احکام آنها برداشته میشود؛ 3) نفی ضرر غیرمتدارک؛ یعنی کسی که به دیگری ضرری بزند باید آن را تلافی کند و در اسلام چنین ضرری وجود ندارد؛ 4) منظور نهی حکومتی است؛ یعنی حاکمیت جامعه اسلامی نسبت به آسیبزنندگان به «محیطزیست» مسئول است و فرد یا افرادی که موجب تخریب زیستمحیطی میشوند را نهی میکند؛ 5)کنایه از عدم فعل ضرری یا عدم امضاء فعل ضرری در شریعت اسلام است، خواه وضعی باشد یا تکلیفی؛ این بدان معناست که وقتی پیامبر (6) این امر را امضاء نکند،گویا هیچ اثری از آن در محیط تشریع باقی نمیماند؛ یعنی این موارد نزد من مجاز نیست (مکارم شیرازی، 1390، 139-140).