چکیده:
یکی از شعب تاریخ نگاری در فرهنگ و تمدن اسلام، تدوین آثاری با موضوعات مالی بوده است. زکات نیز به عنوان یکی از شاخه های متون مالی به غیر از خراج، جزیه و خمس... مورد توجه فقهای مسلمان قرارگرفته است. با وفات رسول الله
یکی از مباحثی که در ارتباط با منابع مالی دولت اسلامی مطرح شد بحث پرداخت زکات بود. با گسترش فتوحات و درآمد دولت اسلامی مبانی فقهی زکات به تدریج تدوین شد. چارچوب تاریخی مالیه نگاری شیعیان در باب زکات شامل زمینه ها، علل و عوامل نگارش، سبک و روش، محتوا، نگرش و کاربرد فقهی و تاریخی این آثار می باشد که در این پژوهش با استفاده از روش توصیفی-تحلیلی، استفاده از منابع اولیه و از طریق مطالعه کتابخانه ای مورد بررسی قرار گرفته است. قرآن و نگرش های مالی آن، بهره گیری از سنت رسول الله
و امام علی، توجه به مسایل فقهی- مالی، فتوحات و گسترش دارالاسلام و نحوه اداره شرعی سرزمین های مفتوحه از علل توجه شیعیان به نگارش این آثار می باشد. نگارش این آثار با هدف پاسخگویی به مسایل فقهی- شرعی و تشریح احکام زکات و رفع مشکلات مالی ناشی از فتوح بوده است. فقهای شیعه با روش روایی و با نگرش فقهی دست به تالیف این آثار زده اند. محتوای این آثار در دو طبقه بندی قرار دارد؛ زکات مال و زکات بدن. این آثار و روایات نویسندگان آن علاوه بر کاربرد فقهی، کاربرد تاریخی نیز داشته اند. در سه قرن نخست هجری 31 نفر از شیعیان دست به تالیف اثر در باب زکات زده اند.
خلاصه ماشینی:
فرشته بوسعیدی در مقالۀ خراج نگاری در چهار قرن نخست هجری با تأکید بر نقش شیعیان ، علل توجه به نگارش آثاری تحت عنوان خراج و زمینه های شکل گیری این کتاب ها، محتوا، شیوه و روش نگارش ، نگرش و هدف نویسندگان شیعه از تألیف کتب خراج در چهار قرن نخست هجری را مورد توجه قرار داده تا از این طریق کاربرد حدیثی- فقهی و تاریخی آثار و روایات خراج نگاران شیعه در آن دوره را تبیین و تحلیل کند (بوسعیدی،١٣٩٨: ٧٧-٩٥) ولی توجهی به بحث زکات نداشته است .
همچنین به تدریج و با گذر زمان مشاهده میشود که با گسترش کاربرد فقه به لحاظ زیاد شدن مسائل ، بعد از فتوحات اسلامی و ورود مسائل جدید و بررسیهای دقیق تر علمی در گسترة فقه ، یعنی از ابتدای قرن دوم هجری تا اوایل قرن چهارم هجری، کتاب های فقهی مهمی به نگارش درآمدند که در آن ها ضمن پرداختن به جنبه های مختلف فقهی، فقه مالی نیز مورد توجه بوده و زکات به عنوان یکی از سبک های مالی، مطرح شده و در نتیجه آثار مستقلی در این باب به نگارش درآمده است .