چکیده:
موضوع این تحقیق، بررسی اقدامات و سیاست های ساواک، به عنوان مهم ترین سازمان اطلاعاتی و امنیتی حکومت پهلوی دوم، برای مقابله با فعالیت های سیاسی، فرهنگی، تبلیغی و آموزشی حوزه علمیه قم است. مهم ترین هدف ساواک شناسایی و مقابله با نیروهای مخالف حکومت پهلوی، ازجمله روحانیان بود. اوج فعالیت های ساواک علیه حوزه و روحانیت همزمان با آغاز نهضت اسلامی به رهبری امام خمینی،از سال 1340 به بعد بود. ساواک در این دوره با اتخاذ روش های مختلف به رصد نهادهای دینی و مقابله با روحانیان پرداخت. در حوزه علمیه قم گرچه مواضع متفاوتی نسبت به مبارزه علیه حکومت پهلوی وجود داشت، اما در مجموع یک گرایش اصولی مخالفت آمیز با سیاست های پهلوی در همه آن ها مشاهده می شد. برای همین، شناسایی و تحت نظر گرفتن فعالیت های حوزه،که نقش بسیج کنندگی بالایی در جامعه ایران داشت، جایگاه ویژه ای در برنامه های ساواک پیدا کرد. ساواک راه کارهایی برای جلوگیری از گسترش حوزه، کنترل برنامه های آن و در نهایت تصفیه حوزه از روحانیان مبارز و طرفداران امام خمینی رادر دستور کار خود قرار داد که در این مقاله مورد بحث قرار گرفته است.
خلاصه ماشینی:
آقاي حاج مير سيد حسن برقعي ، در حدود صد نفر، صحن و مسجد کوچه ، حرم در سال هاي بعد به خصوص در دهه هاي ١٣٤٠ و ١٣٥٠ با توجه به شرايط زماني و روند مبارزات روحانيان عليه حکومت ، براي مقابله با حوزه علميه دست به اقداماتي زد که در اين مقاله به بررسي آن ها مي پردازيم .
اين گروه يازده نفره که به تدريج شکل گرفت ، در جلساتي که شب هاي چهارشنبه هر هفته تشکيل مي داد (مرکز بررسي اسناد تاريخي ، شهيد آيت الله حاج شيخ علي قدوسي ، ١٣٨٢: ٥٣)، ابتدا مرامنامه اي را تنظيم کرد و به منظور تحقق بخشيدن به آنها نيز اساسنامه اي ٦٣ ماده اي را تنظيم کرد که بر مبناي آن ، جمعيت داراي هشت رکن مي شد.
در ٢١ اوايل سال ١٣٥٤، برخي از علما و مراجع در صدد برآمدند براي اسکان طلاب و روحانيان در قم ساختماني بنا کنند و ساواک از ساخت چنين بنايي ممانعت کرد و با هماهنگي شهرداري و کارگزاران محلي حکومت در قم ، مانع از عملي شدن اين طرح شد (مرکز بررسي اسناد تاريخي ، آيت الله حاج سيد مرتضي پسنديده ، ١٣٨٠: ٢٧٥).
نصيري تصريح مي کند که براي جلوگيري از گسترش حوزه علميه قم و گرايش روزافزون مردم به دروس ديني و حوزوي در اين شهر، «بايد سعي کرد مراکز ديگري که جنبه تمدن روز را دارد در قم به وجود آورد» (مرکز بررسي اسناد تاريخي ، شهيد آيت الله حاج شيخ محمد صدوقي ، ١٣٧٧: ٦٥-٦٤).