چکیده:
دولت فاطمیان در دو نقطه از شمال آفریقا در فاصله سالهای 297 تا 567 ه. ق در مغرب و مصر حکومت کردند. این دولت نیز مانند همه دولتها در فراز و فرودش، معلول اسباب و عواملی پرشماری است. یکی از این عوامل به ویژه در پیدایش دولت و گسترش افکار اسماعیلی ، نقش زنان در دعوت عمومی فاطمیان است. هر چند به راحتی نمیتوان میزان تاثیرگذاری نقش زنان در پیدایش، استقرار و سقوط نظام فاطمیان را ارزیابی کرد. اما نقش زنان عصر فاطمی، به ویژه، در تحولات دهههای پایانی عصر فاطمی و در اواخر این دولت، حساس تر است. این نقش، بر خلاف نقشهای یاد شده، کاملا منفی و در مواردی، بدون آنکه کسی از نتایجش آگاهی داشته باشد، رویکرد بر اندازانه دارد. این بار، نقش زنان، کاملا سلبی، سیاسی و براندازنده است. آنچه قابل ذکر است اینکه نقش زنان فقط مربوط به زمان دعوت نمیشود بلکه آنان با انجام اقدامات مهم) چه مثبت و چه منفی (در دوران حاکمیت فاطمیان، تاثیر وافری بر حکومت داشتند. مانند ام مستنصر یا ست الملک و یا دیگر شاهزادگان فاطمی.
خلاصه ماشینی:
یکی از این عوامل به ویژه در پیدایش دولت و گسترش افکار اسماعیلی ، نقش زنان در دعوت عمومی فاطمیان است.
آنچه قابل ذکر است اینکه نقش زنان فقط مربوط به زمان دعوت نمی شود بلکه آنان با انجام اقدامات مهم (چه مثبت و چه منفی) در دوران حاکمیت فاطمیان، تاثیر وافری بر حکومت داشتند.
به نظر می رسد زنان در دیگر عرصه های اجتماعی نیز بازیگر بوده اند؛ به ویژه نقش سلبی آنان در انحطاط دولت دیرپای فاطمی را نمی توان نادیده گرفت.
نقش تعلیمی و ارشادی زنان در دولت فاطمیان دستگاه دعوت که وظیفه آموزش مذهب اسماعیلی و تبلیغ آن در مناطق مختلف را بر عهده داشت، در دوره خلافت فاطمیان ساختار منظمی یافت و فعالیتهای موثری داشت به - شاید فرصت دیگری، بتوان به این فرضیه دست یافت که نقش اجتماعی زنان در دولتها و جوامع شیعی بیش از نقش آنان در جوامع ودولت های مسلمان غیر شیعی بوده است.
چرا که فاطمیان برای تبلیغ مکتب خود و مقابله با عباسیان نیازمند استفاده از تمامی ظرفیتهای موجود بودند و زنان از آن جهت که نیمی از جمعیت جامعه را تشکیل داده و نقش بسزایی در تربیت نسل دارند، مورد توجه واقع شده و به نحو مطلوبی از توانمندیهای آنها استفاده شد.
یکی دیگر از زنان درباری که در حکومت فاطمیان موثر بود، خواهر نزارو دختر المستنصر بالله است.
در این بین نیز نمی توان از نقش یک زن غافل بود و آن کسی جز خواهر خلیفه که اکنون همسر افضل الدین است نبود.