چکیده:
کتاب تاری حگیلان نوشته ملاعبدالفتاح فومنی گیلانی اثری است که در نیمه اول قرن ۱۱
هجری قمری دربارهی وقایع گیلان طی سالهای ۱۰۳۸-۳ق. تدوین شده است و دو بار
نوشته شد. عنوان دوم این اثر فتوحات دارالمرز است. یازده نسخه خطی کتاب تاریخ گیلان و یک
نسخه خطی کتاب فتوحات دارالمرز در کتابخانههای ایران و جهان وجود دارد. کتاب باارزش
تاریخ گیلان عبدالفتاح فومنی، تا به امروز پنج بار تصحیح و چاپ شده است. آخرین چاپ
تصحیحی آن در سال ۱۳۹۰ش. بوده است.
هدف این پژوهش با تکیه بر شیوه توصیفی- تحلیلی» معرفی و توصیف نسخههای خطی و
چاپی موجود از کتاب تاریخ گیلان نوشته عبدالفتاح فومنی است. یافتههای پژوهش بیانگر آن
است که از سه نسخه خطی موجود در کتابخانههای خارج از کشور ایران» ظاهرا یکی دست نویس
عبدالفتاح فومنی است؛ و با توجه به محل سکونت برنهارد دارن در شهر سن پترزبورگ روسیه و
یکسانی محل چاپ وی با مکان نگهداری نسخه خطی کتاب تاریخ گیلان، و همچنین دسترسی
راحت او به نسخه خطی این اثرء میتوان گفت که چاپ سنگی تاریخ گیلان به وسیله دارن» از روی
نسخه خطی موحود در کتابخانه سالتیکوف شدرین سن پترزبورگ است؟؛ و چون دکتر منوچهر ستوده
از شش نسخه خطی تاریخ گیلان در کتابخانههای خارج از کشور خبری نداشت. میتوان گفت
نسخه چاپ سربی رشت، از روی یکی از آن شش نسخه خطی بوده و نسخه جداگانهای نیست.
خلاصه ماشینی:
یافته های پژوهش بیانگر آن ًاست که از سه نسخه خطی موجود در کتابخانه های خارج از کشور ایران ، ظاهرا یکی دست نویس عبدالفتاح فومنی اســت ؛ و با توجه به محل ســکونت برنهارد دارن در شهر سن پترزبورگ روسیه و یکسانی محل چاپ وی با مکان نگهداری نسخه خطی کتاب تاریخ گیلان ، و همچنین دسترسی راحت او به نسخه خطی این اثر، می توان گفت که چاپ سنگی تاریخ گیلان به وسیله دارن ، از روی نسخه خطی موجود در کتابخانه سالتیکوف شدرین سن پترزبورگ است ؛ و چون دکتر منوچهر ستوده 1 ۱.
نســخه های خطی تاریخ گیلان نوشته عبدالفتاح فومنی همگی به زبان فارسی بوده و براساس تاریخ تحریر عبارتند از: ۱- نسخه تارپخ گپلان - روسیه ، ســن پترزبورگ ، کتابخانه سالتیکوف شدرین ، شماره نسخه ۱۴۷ تازه فارسی .
/ تصویر۱: دو صفحه از نسخه خطی شماره ۳۷۷۷ کتاب تاریخ گیلان موجود در کتابخانه و موزه ملی ملک تهران نســخه در خطبه آغاز یک صفحه ، و از آخر آن دو صفحه افتادگــی دارد.
کاتب میرزا رضی تفرشی گیلانی ، تاریخ کتابت روز آدینه ۱۹ رمضان ئیلان ئیل ۱۳۱۰ق ، خط متن نستعلیق ، تعداد اوراق ۸۲ برگ ، ۱۱ ســطر، اندازه سطور ۱۲*۱۷، اندازه کتاب ۱۸*۲۲ سم ، آغاز و انجام نسخه جدول سرخ و مشکی و جلد تیماج مشکی ضربی مقوایی است (دانش پژوه ، ۱۳۴۰: ۱۳/ ۳۰۴۴؛ پایگاه اینترنتی فهرستگان نسخ خطی ).