چکیده:
اطمینان به درجه ای از علم اطلاق می شود که به سر حد یقین فلسفی نمی رسد و از باقی ظنون قوی تر
است.تا به امروز بیشتر مباحث علم اصول مربوط به ماهیت شناسی، حجیت و احکام مربوط به قطع، ظن و
شک است و بحث گسترده و منسجمی در مورد اطمینان صورت نگرفته است و حال آن که در بسیاری از
موارد فقهاء در مقام فتوا و استنباط از اطمینان بهره می برند و ثمرات زیادی بر آن مترتب می شود.
این نوشتار در سه بخش به بحث از اطمینان پرداخته و ماهیت و حجیت آن را بحث کرده است.از دیدگاه
نگارنده، اطمینان حجت است و سیره عقلاء آن را ثابت می کند و به عنوان حجت لازم الاتباع مورد امضای
شرع واقع شده است؛ چرا که اطمینان در منظر شارع بوده و مورد ردع شارع قرار نگرفته است
خلاصه ماشینی:
(انصاري، ج ٢، ص ١٠ ؛ آخوند خراساني، ٢٥٧) بحث مهمي که اينجا هست ، اين است که آيا حجيت اطمينان همانند قطع ذاتي مي باشد و اگر اين گونه نيست آيا دليلي بر حجيت و اعتبار آن وجود دارد يا خير؟ از آنجايي که بسياري از يقين هايي که ما ادعا مي کنيم در حقيقت اطمينان است که با تسامح به آن يقين اطلاق مي کنيم ، بحث از حجيت آن بحثي پرثمره و کاربردي به حساب مي آيد.
شواهدي از کلمات علماء: مرحوم عراقي: ايشان در تعليقه عروة تصريح به عدم حجيت اطمينان در موضوعات مي کنند از نظر ايشان سيره عقلاء با اطلاق روايات (ماننده روايت مسعده بن صدقه ) که بينه را در موضوعات حجت مي دانند، ردع شده است ؛ يعني شرعا دو شاهد لازم است تا موضوع حکم احراز شود.
آيت الله مشکيني: ظن اطميناني و ظن عدم اطميناني در عدم حجيت يکسان هست و اگر عقلاء به اطمينان عمل مي کنند به جهت حکم عقل مبني بر عمل به اطمينان نيست ، بلکه بخاطر تسهيل امور است ، به همين دليل اين بناي عقلاء موجب حجيت اطمينان نمي شود تا با احراز عدم ردع شارع ، حجيت شرعي آن را ثابت کنيم .
(آل فقيه عاملي، دروس في علم الاصول شرح في الحلقه الثالثه ، ج ٤ ص ٣٤٠) انصاف مطلب اين است که ذاتي بودن حجيت براي اطمينان وجهي ندارد؛ چرا که در اطمينان ، احتمال خلاف وجود دارد و اينکه اطمينان علم عرفي است ، موجب ذاتي بودن حجيت آن نمي شود.