چکیده:
مساله ی خاتم انبیا و اولیا از جمله مسایل مهم در عرفان نظری ابن عربی و فلسفه ی ملاصدرا است. پرسش مطرح این است: خاتم انبیا و اولیا در اندیشه ی آنان چه کسی است؟ تردیدی نیست در اینکه در اندیشه ی این دو قطب عرفان و فلسفه، خاتم انبیا حضرت محمد (ص) است؛ اما اینکه خاتم اولیا کیست؟ اتفاق نظر وجود ندارد. در آثار ابن عربی از افراد مختلف به عنوان خاتم اولیاء نام برده شده است، این در حالی است که از نظر ملاصدرا خاتم اولیا حضرت مهدی (عج) است. دیدگاه این دو عارف و حکیم اسلامی در این پژوهش با روش توصیفی و تحلیلی مورد مقایسه قرار گرفته است. نتیجه این تحقیق نشان میدهد ابن عربی، در مورد خاتم اولیا دیدگاه روشن و یگانه نداشته است. مبتنی بر همین مفروض، -با اینکه خاتمیت حضرت مهدی (عج) بر اساس منابع اسلامی اثبات شده است-، مساله ختم ولایت، در عرفان ابن عربی گرفتار ابهام و باعث سوء برداشت گردیده است.
خلاصه ماشینی:
در نگاه ابن عربی خاتم اولیای الهی افـراد متعددی ذکر شده است که به نظر می رسد حضرت مهدی (عج ) احتمـال قـوی تر باشـد اگرچه در این مورد عبارت ابن عربی دارای تناقضـاتی اسـت کـه منجـر بـه تحلـیلات و تأویلات مختلف شده است .
(۹۲۳ در جای دیگری ابن عربی می گوید: «الختم ختمان ، ختم یخـتم اللـه بـه الولایـة و ختم یختم الله به الولایة المحمدیة فأما خـتم الولایـة علـی الإطـلاق فهـو عیسـی علیـه السلام فهو الولی بالنبوة المطلقة فی زمان هذه الأمة » (ابن عربی، بی تا، ۲ : ٤۹) دو گونه ختم وجود دارد ختمی که به صورت عـام و مطلـق وجـود دارد و ختمـی کـه بـه ولایـت محمدی (ص ) ختم می شود پس مصداق ولایت ختمی مطلق حضرت عیسی(ع ) اسـت که در زمان این امت او نبی مطلق و ولی مطلق است .
در اینجـا لازم است به مطلبی اشاره شود اینکه بعضی گفته است منظور از خـتم ولایـت مطلقـه و عام حضرت علی (ع ) است و منظور از ولایت ختم خاص حضرت مهدی (عج ) است ؛ و این مطلب را از این جملات ابن عربی استنباط کرده است : «أقرب الناس إلیه علی بـن أبی طالب و أسرار الأنبیاء أجمعین »(ابن عربی، بـی تـا، ١ : ١١۹) نزدیـک ترین مـردم بـه رسول الله (ص) امام علی (ع ) است چون او اسرار جمیع انبیای الهی است .
۲. حضرت مهدی (عج ) ابن عربی مطالب زیادی را در مورد خاتمیت ولایـت حضـرت مهـدی (ص ) ذکـر نموده است که از خواندن و مطالعه کردن آنها به ذهن انسان این گونه متبادر می شود کـه از منظر ابن عربی تنها ولی خاتم در آخرالزمان ، حضـرت مهـدی (عـج ) اسـت و سـایر اولیای خاتم تابع ولایت آن حضرت (عج ) است .