چکیده:
قدمت مفهوم «اراده» در متون فلسفی و دینی را میتوان قریب پانصد سال قبل از میلاد مسیح دانست، لیکن ورود این مفهوم به دنیای روانشناسی نوین، با تغییر و تحولاتی روبهرو گردید. ازاینرو پژوهش حاضر با هدف «مفهومشناسی اراده در گستره دانش روانشناسی و تناظریابی آن در منابع اسلامی» شکل گرفت. بدین منظور، در گام اول، «اراده» در روانشناسی و مفاهیم متناظر با آن در منابع اسلامی با استفاده از روش معناشناسی زبانی مفهومشناسی شد و در گام دوم، میزان مطابقت این مفاهیم با «اراده» در منابع اسلامی با استفاده از روش «توصیفی» زمینهیابی و بررسی گردید. نتایج یافتههای پژوهش نشان داد: حوزه معنایی «اراده» در لغت و روانشناسی با مولفههایی همچون «توانایی روانی، کشش هشیارانه، توانمندی رفتاری، تصمیمگیری، مهار خود و رفتار هوشمند» مشخص میشود. مفاهیم متناظر با حوزه معنایی «اراده» در لغت و روانشناسی، واژگانی از جمله «اراده، طلب، اختیار، رغبت، میل، شوق، شهوة، محبه، ود، تمنّی، انتخاب، مشیت، عزم، صبر، حزم، صریمه، قصد، تحرّی، نیت، امّعه، المنزعه، الهوی، الاصرار، نکث، اهمال، جزم، هم، ابتغاء، قضاء، قدرت، عطوفه و تصمیم» در منابع اسلامی شناسایی شد. نتایج پژوهش در گام دوم نشان داد: مفاهیم «ود، حزم، امّعه، المنزعه، نکث، اهمال، قضاء، قدرت، عطوفه و تصمیم» با میزان شاخص روایی محتوایی (CVI) 625/0، 625/0، 625/0، 75/0، 625/0، 5/0، 5/0، 625/0، 5/0 و 75/0 حذف و 22 مفهوم دیگر از قرابت مطلوب با اراده در منابع اسلامی برخوردارند.
The concept of "will power" in philosophical and religious texts dates back to around five hundred years before Christ, but in modern psychology, this concept has had some changes and transformations. Therefore, the present study is conducted with the aim of conceptualizing will power in psychology and Islamic sources. For this purpose, in the first step, the psychological concept of "will power" and the concepts corresponding to it in Islamic sources were studied using the linguistic semantics method; and in the second step, the degree of conformity of these concepts with "will power" in Islamic sources was investigated using the descriptive survey method. The research results showed that the semantic field of "will power" is characterized in lexicology and psychology by components such as mental ability, conscious inclination, behavioral ability, decision-making, self-control and intelligent behavior. In Islamic sources, the following concepts correspond to the semantic field of "will power" in lexicology and psychology: will, desire, choice, inclination, passion, lust, love, interest, providence, determination, patience, intention, neglect, decision, taharri, Imm'a, al-manza'a, al-havi, al-israr, nakth, hamm, ibtigha, qadha, qadar, and otufa. Based on research results, in the second step, the concepts wod, hazm, Imm’a, al-manza'ah, nakth, qadha, otufa, negligence, power, and decision with the content validity index (CVI) of 0.625, 0.625, 0.625, 0.75, 0.625, 0.5, 0.5, 0.625, 0.5, and 0.75 were deleted; and 22 other concepts with good correspondence to the concept of will power in Islamic sources were retained.
خلاصه ماشینی:
مفاهيم متناظر با حوزه معنايي «اراده» در لغت و روانشناسي، واژگاني از جمله «اراده، طلب، اختيار، رغبت، ميل، شوق، شهوة، محبه، وُد، تمنّي، انتخاب، مشيت، عزم، صبر، حزم، صريمه، قصد، تحرّي، نيت، إمّعه، المنزعه، الهوي، الاصرار، نکث، إهمال، جزم، هم، ابتغاء، قضاء، قدرت، عطوفه و تصميم» در منابع اسلامي شناسايي شد.
تا جايي که محقق جستوجو کرده، تحقيقات گذشته به مفهومسازي اراده براساس منابع اسلامي نپرداختهاند، در حالي که به نظر ميرسد منابع اسلامي بر مفهوم «اراده» در قالب واژههايي همچون «عزم، همّت، قدرت، رغبت، ميل، هوي، طلب، اختيار، انتخاب و شهوت» که وجه مشترک آنها گرايش به انجام يا ترک کاري است، مدنظر قرار گرفته است.
نيروي اراده، تصميم جدي, از مجموع معاني بهدستآمده از طريق ترجمه فارسي به انگليسي و توضيحات لغتنامههاي انگليسي به انگليسي واژههاي ذیل بهدست آمد: Experience mental power wishing choose desiring intending want determination decided سپس در گام دوم، برای يافتن معادل اين اصطلاحات در زبان عربي، از لغتنامه المورد الحديث (البعلبکي و البعلبکي، 2008) استفاده شد و نتايج در جدول 2-4 ذکر شد.
از بررسي نظريهها و تعاريف «اراده» در روانشناسي، واژگان و مفاهيم ذيل در حوزه معنايي اراده بهدست آمد که نتايج آن در جدول (4) نشان داده شده است.
سرانجام از جمع ميان حوزه معناي «اراده» در لغت و روانشناسي 32 مفهوم (اراده، طلب، اختيار، رغبت، ميل، شوق، شهوة، محبّه، وُد، تمنّي، انتخاب، مشيت، عزم، صبر، حزم، صريمه، قصد، تحرّي، نيت، إمّعه، المنزعه، الهوي، الاصرار، نکث، إهمال، جزم، همّ، ابتغاء، قضاء، قدرت، عطوفه و تصميم) بهمنزله مفاهيم اوليه مشير به اراده در منابع اسلامي شناسايي شد که در شکل (1) نمايش داده شده است.