چکیده:
«عقلورزی» یکی از مبانی مهم هر مکتب فکری است و توجه لازم یا غیر لازم یا کمتر از حد لزوم نسبت به آن میتواند نظریات برآمده از هر مکتب را تحتالشعاع قرار دهد. به دیگر سخن، یکی از راههای ارزیابی نظریات یک مکتب ارزیابی مبانی آن، و یکی از مهمترین مبانی، بهرهگیری بایسته و شایسته از عقل است. اگرچه وهابیت از این نظر همواره از سوی محققان نکوهش گردیده است، اما به نظر میرسد میتوان نگاه دقیقتری به جایگاه مسئله عقل در منظومۀ فکری آنها انداخت و نقدهای بینادیتری نسبت به آنها داشت. این نوشتار بر آن است تا با روش تحلیلی ـ انتقادی جایگاه عقل را از منظر وهابیت در هفت محور (قواعد عقلی، حسن و قبح عقلی، عقل ابزاری، عقل منبعی، تعارض عقل و نقل، تقدم نقل بر عقل، و مخالفت با برخی علوم عقلی) بررسی کند. براساس یافتههای این پژوهش، مهمترین ایراد بر آنها در حوزۀ تعارض عقل و نقل، حسن و قبح عقلی و نیز مخالفت با برخی علوم عقلی است. علاوه بر آن ایشان در حوزۀ عقل منبعی نیز تلاش وافری از خود نشان ندادهاند.
Rationalism" is one of the important foundations of every school of thought, and the necessary or unnecessary or less than necessary attention to it can overshadow the theories emerging from each school. In other words, one of the ways to evaluate the theories of a school is to evaluate its foundations, and one of the most important foundations is proper and worthy use of reason. Although Wahhabism has always been criticized by researchers from this point of view, it seems that it is possible to take a closer look at the place of the problem of reason in their intellectual system and make more insightful criticisms towards them. Using the analytical-critical method, this article aims to examine the position of reason from the perspective of Wahhabism in seven axes: rational rules, intellectual goodness and badness, instrumental reason, resourceful reason, conflict between reason and narration, superiority of narration over reason, and opposition to some intellectual sciences. Based on the findings, the most important objection to them is in the field of the conflict between reason and narration, intellectual goodness and badness, and opposition to some rational sciences. In addition, they have not shown much effort in the field of intellectual resources.
خلاصه ماشینی:
اين نوشتار بر آن است تا با روش تحلیلی ـ انتقادی جايگاه عقل را از منظر وهابيت در هفت محور (قواعد عقلي، حسن و قبح عقلي، عقل ابزاري، عقل منبعي، تعارض عقل و نقل، تقدم نقل بر عقل، و مخالفت با برخي علوم عقلي) بررسي کند.
براساس يافتههاي اين پژوهش، مهمترين ايراد بر آنها در حوزۀ تعارض عقل و نقل، حسن و قبح عقلي و نيز مخالفت با برخي علوم عقلي است.
حسن و قبح عقلي مسئله «حسن و قبح» در سه علم «کلام»، «اخلاق» و «فقه» مدنظر قرار گرفته است و هر رويکردي که در اينجا برگزيده شود نتايج خود را در آن سه علم نشان ميدهد: براساس جستوجوي نگارنده، وهابيان در مسئلۀ «حسن و قبح» به پيروي از ابنتيميه، مخالفتي آشکار با اشاعره و نيز معتزله داشته و کوشيدهاند تا راه وسطي بيابند.
اينک اين پرسش مطرح ميشود که وهابيان در تعارض ميان عقل و نقل، کداميک را بر ديگري مقدم ميدارند؟ آيا عقل را ميزان درستي يا نادرستي نقل قرار ميدهند؟ يا از نقل براي تشخيص صحت و سقم آموزههاي عقلي استفاده ميکنند؟ سخنان عالمان وهابي دراينباره درخور توجه است.
برخي از دانشمندان وهابي مانند عبدالعزيزبن محمد عبداللطيف در اينباره تصريح دارند که عقل و نقل هر دو از جانب خداوند متعال هستند و محال است که ميان آن دو تعارضي پيش آيد، و اگر تعارضي پيش آید ممکن است اين تعارض به سبب خطا در فهم نصوص ديني باشد.