چکیده:
موضوع سنجش دینداری همواره یکی از دغدغههای اساسی پژوهشگران حوزهء دین بوده و بر همین اساس پژوهشگران فراوانی تلاش و اهتمام خود را صرف ساختن سنجههای مناسب دینداری کردهاند.هرچند که برخی از سنجههای ساخته شده بیشتر از بقیه مورد استفاده قرار گرفتهاند،با وجود این،هنوز اجماعی دربارهء مناسبت سنجهها به وجود نیامده است.پرسشی که نقطهء عزیمت این پژوهش قرار گرفته است،این بوده که آیا سنجههای متفاوت دینداری میزان دینداری با سایر متغیرها استفاده از سنجههای متفاوت منجر به نتایج متفاوتی میشود؟برای بررسی این موضوع،سه سنجهء مشهور دینداری که در پژوهشهای ایرانی مورد استفاده قرار گرفته و یا با این منظور ساخته شدهاند(سنجهء گلاک و استارک، سنجهء شجاعی زند و سنجهء خدایاری فرد)در یک جمعیت واحد مورد آزمون قرار گرفتند.این کار به روش پیمایش و با نمونهای 352 نفره از دانشجویان خوابگاهی دانشگاه سمنان در سال تحصیلی 85-86 انجام شد.
یافتههای تحقیق نشان داد که اولا،هر سه سنجه از اعتبار و پایایی بالایی برخوردارند. ثانیا،از نظر تعیین سطح دینداری،سنجهء خدایاری فرد سطح دینداری را بالاتر از دو سنجهء دیگر نشان میدهد.با این حال،این تفاوت چندان قابل ملاحظه نیست و میزان دینداری نمونه بر حسب هر سه سنجهء دینداری در سطح بالایی قرار دارد.ثالثا،از نظر رابطهء دینداری با سایر متغیرها،رابطههای به دست آمده برای هر سه سنجه تقریبا یکسان بود.دلالتهای این یافتهها برای پژوهشهای آتی به تفصیل مورد بحث قرار گرفته است.
خلاصه ماشینی:
پرسشی که نقطهء عزیمت این پژوهش قرار گرفته است،این بوده که آیا سنجههای متفاوت دینداری میزان دینداری با سایر متغیرها استفاده از سنجههای متفاوت منجر به نتایج متفاوتی میشود؟برای بررسی این موضوع،سه سنجهء مشهور دینداری که در پژوهشهای ایرانی مورد استفاده قرار گرفته و یا با این منظور ساخته شدهاند(سنجهء گلاک و استارک، سنجهء شجاعی زند و سنجهء خدایاری فرد)در یک جمعیت واحد مورد آزمون قرار گرفتند.
این اهمیت از آنجا ناشی میشود که تعیین میزان پایبندی افراد به دین و زمینهها و عوامل مؤثر بر آن و نیز بررسی رابطهء دینداری با سایر متغیرهای اجتماعی همواره از موضوعات مهم و مورد توجه پژوهشگران اجتماعی حوزهء دین بوده است.
پرسشی که در این مقاله مورد توجه قرار گرفته،این است که صرف نظر از بحث نظری مربوط به عام یا خاص بودن مدل مربوط به سنجههای دینداری،با توجه به اهداف پژوهشگران اجتماعی در استفاده از سنجهها،آیا به کار بردن سنجههای متفاوت نتایج متفاوتی را در پی خواهد داشت؟به عبارت دیگر آیا در تعیین سطح دینداری گروههای اجتماعی و نیز بررسی رابطهء دینداری با سایر متغیرها،که دو هدف عمدهء پژوهشگران تجربی دین است،سنجههای مختلف به نتایج کاملا متفاوتی میانجامند؟برای پاسخ دادن به این پرسشها لازم است چند سنجه در یک جمعیت آزمون شوند.
به اعتقاد وی،دینداری دارای ابعاد و اجزایی برآمده از وجوه مختلف دین است که به نوبهء خود در تناسب با ابعاد وجودی انسان است،لذا او تلاش دارد تا مدل پیشنهادیاش از یک سو بیانگر منطقی میان این مقولات باشد و از سوی دیگر علاوه بر ابعاد،تجلیات دینداری مانند آثار و پیامدهای عمیق آن را که در سنجش به کار میآیند،نمایان سازد(شجاعی زند،1384:52 و 53).