چکیده:
این مقاله در دو بخش تنظیم شده است. در بخش اول، مبانی و اصول لازم برای درک و تفسیر درست نسبت بین دین و علم، و تبیین الهی و تبیین دینی مطرح میشود؛ و در بخش دوم، آن نتایج آشکار این مبانی و اصول میآید. کوشش شده است تا به روشنی معلوم شود که دین و علم، چون دو نوع سخن و تبیین متفاوت ارائه میکنند، نه تنها تعارضی با یکدیگر ندارند بلکه حتی نمیتوانند داشته باشند؛ اما در عین حال به معنای مشخص و معینی مکمل یکدیگرند، بهگونهای که علم، بر طبق این دیدگاه مسئولیت کشف راز و تسخیر الهی جاری در واقعیتهای طبیعی را دارد.
خلاصه ماشینی:
"در پارة نخست این مقاله کوشش کردیم نشان دهیم که دین و علم، دو نوع بیان متفاوت، یعنی به ترتیب تبیین الهی و تبیین طبیعی عرضه میکنند؛ همچنین روشن کردیم که نه بیان الهی از بیان طبیعی کفایت میکند و میتواند بهجای آن بنشیند و نه برعکس؛ این نیز توضیح داده شد که جهان از دیدگاه دین مقدس اسلام و قرآن کریم جهانی رها و ول داده نیست بلکه جهانی است که ریز و درشت آن در تسخیر خداوند متعال و به اندازه است؛ نشان دادیم که مهمترین و شگفتانگیزترین ویژگی جهان طبیعی، یعنی قابل فهم بودن آن، که مبنای هرگونه پژوهش علمی است و تعاطی پژوهش علمی در نبود آن آب در هاون کوبیدن است، در حقیقت حاصل دلنشین همین تسخیر الهی است؛ گفته شد که دست یافتن به تبیین طبیعی و علمی هر یک از امور واقع در جهان چیزی به جز آشکار کردن عقلانی بستر و روند تحقق آن تسخیر الهی در باب آن امر واقع نیست و این بدان معناست که اخبارهای مجمل دینی از واقعیتهای طبیعی تعیینکنندة افقهای مفهومی و تصوری نظریهها و تبیینهای علمی است؛ و این نیز بدین معناست که در توان علم و نظریههای علمی و تبیینهای طبیعی ـ علمی نیست که چیزی در میان آورد که از حدود تسخیر الهی خارج باشد چه رسد به اینکه با آن مقابل نشیند؛ این نیز بیان شد که این اصول و مبانی عینا در خصوص صفت و فنآوری نیز صادق است و آن نیز البته فقط و فقط در حدود تسخیر الهی موفقآمیز است، بنابراین قرآن کریم محصولات صنعتی را نیز، همچون تولیدات طبیعی، یکسان مخلوق خداوند متعال معرفی میکند."