چکیده:
بررسی و شناسایی ویژگیهای منفی برخی از آثار کهن و مشهور دانش فرقهشناسی موضوع این نوشتار است. نویسنده به منظور آسیبشناسی و
معرفی کاستیهای گزارش این آثار درباره شیعه و فرقههای شیعی، به معرفی اجمالی هر یک از آنها پرداخته، جهتگیریهای خاص صاحبان آنها
را درباره شیعه و تشیع روشن میسازد. اختلاف ارباب ملل و نحل در اسامی و القاب فرقههای شیعی و شمارش افراطی آنها از دستهبندی شیعیان و
عوامل اصلی این اختلافات از جمله کاستیها و مباحث مهمی است که مورد اهتمام نویسنده واقع شده.
پیام اصلی نویسنده بر این نکته استوار است که پژوهش در تاریخ و اندیشههای شیعه و گروههای شیعی با تکیه صرف بر این آثار، نه تنها
پژوهشی ناقص و غیرقابل پذیرش است، بلکه موجب سردرگمی بیشتر خوانندگان خواهد شد.
خلاصه ماشینی:
"ابن مرتضی (م 840) روافض (20) خوارج (20) معتزله (20) مرجئه (6) مجبره (4) باطنیه حلویه زیدیه جدول (2): اسامی و تعداد فرقههای شیعی براساس کتب مشهور ملل و نحل $$$ ادامه جدول (2): $$$ با نگاهی اجمالی به فهرستهای مورد اشاره، به روشنی به دست میآید که هیچیک از این آثار در گزارشهای خود از القاب، اسامی و تعداد فرقههای اصلی و نیز شیعیان همداستان نیستند.
تکیه بر مضمون عددی حدیث «افتراق» حدیث حاکی از افتراق امت اسلامی به بیش از 70 یا 73 فرقه، از احادیث مشهور منسوب به پیامبر است که نه تنها در بسیاری از کتب روایی شیعه و سنی آمده،(92) بلکه بیشتر ملل و نحل نویسان گذشته نیز آن را پذیرفته، بر اساس آن، دستهبندیهای خود را از فرق اسلامی سامان دادهاند؛ حتی برخی از آنها عنوان اثر خود و یا هدف از نگارش کتاب خویش را با توجه به مضمون این حدیث انتخاب کردهاند.
این حدیث اگرچه مورد استناد و اشاره فرقه نگارانی همچون نوبختی و ابوالحسن اشعری قرار نگرفته و حتی فرقهشناسی همانند ابنحزم ظاهری آن را غیر قابل احتجاج و ناصحیح دانسته و بعضی دیگر آن را ساختگی میدانند،(94) اما از نگاه برخی دیگر، بهویژه با توجه بهکثرت نقل آن در آثار روایی، کلامی و تفسیری، نه تنها مشهور است، بلکه در مورد آن، ادعای تواتر نیز شده است.
کرامیه معیار او در افتراق و گمراهی فرقههای دیگر، عدول از دیدگاههای کلامی اهل سنت و جماعت است و با اینکه جز این گروه تمامی گروههای اسلامی را اهل هلاکت و دوزخ میداند، اما برای تطبیق تعداد آنها با مضمون عددی حدیث «افتراق»، برخی از فرقهها را از اسلامی بودن خارج کرده، برخی دیگر را درهم ادغام میکند."