چکیده:
اندیشه تاریخ نگاری علی بن حسین مسعودی به خاطر نقادی از سنت تاریخ نگاری پیش از
خود و طرح مباحث نوینی در تاریخ نگاری اسلامی از زوایا و ابعاد مختلف قابل طرح و
بررسی است. در این مقاله کوشش شده که اهتمام این مورخ بزرگ اسلامی در ایجاد پیوند
میان تاریخ نگاری و نجوم و تقویم به عنوان یکی از شاخه های متعدد علوم عقلی مورد
بررسی قرار گیرد, لذا ضمن اشاره به ویژگی اندیشه تاریخ نگاری مسعودی, به جایگاه
نجوم, تقویم و گاه شماری در اندیشه وی و چگونگی به کارگیری آن در تاریخ پرداخته ایم
و در مجموع سعی شده که عمل کرد مسعودی در ایجاد پیوند میان مورخ و منجم و تاریخ و
نجوم مورد بررسی قرار گیرد.
خلاصه ماشینی:
"او در این مسإله دقت و ریزبینی را تا آن حد رسانید که به بررسی آرای صاحبان زیج های مختلف درباره مبدإ تاریخ ها و تقویم های مختلف پرداخت و بسیاری از رصدهای عمده را که مبنای تقویم ها بودند با هم تطبیق داد و در ((مروج الذهب)) و ((التنبیه)) اشاره نموده که چگونه اختلافات زیج هایی مثل ابرخس, بطلمیوس کلوذی, زیج مإمون و زیج هندوان نظیر سند هند, ارجیهز و ارکبد را در آثار قبلی خود برشمرده و به تفصیل به آن ها پرداخته است.
(22) در کتاب التنبیه و الاشراف نیز توجه مسعودی بدین مسائل چنان است که فصول متعددی از این کتاب که مختصر تاریخ جهان و اسلام است را به پیوند مسائل تاریخی و نجومی و تإثیر پدیده های طبیعی و انسانی بر یکدیگر و شمار تقویم ها و سال ها و ماه های ملل مختلف و اختلاف آرإ آن ها در این باب اختصاص داده است; از جمله به ذکر هیإت افلاک و تإثیر نجوم و ترکیب عناصر و چگونگی ماهیت و چرخش آن ها, ذکر تقسیمات زمان و فصول سال, ذکر اقالیم, ذکر تاریخ اقوام و پیغمبران و ملوک, ذکر مختصری از سال ها و ماه های اقوام به تعیین دقیق گاه شماری و سال شماری حوادث و رویدادها, ذکر تإثیر و تإثر تاریخ انسانی و طبیعی, ذکر مبدإ تقویم و گاه شماری ملل و اقوام, سال ها و ماه ها و روزها و دیگر مسایل پرداخته است."