چکیده:
گنجینه ماتناداران (ارمنستان) یکی از کهنترین مخازن نسخههای خطی در جهان است. در این گنجینه بیش از ده هزار دستنویس در
رشتههای مختلف علوم و هنر میتوان یافت که به زبانهای فارسی، عربی، یونانی، سریانی، لاتین، حبشی و... نوشته شده است. منابع و
مدارک مهم تاریخی درباره ایران و روابط این کشور با ارمنستان نیز در این گنجینه موجود است.پشتوانه و سرمایه دستنویسهای ماتناداران، بر نسخههای کهن ماتناداران اجمیادزین استوار است. در طول قرون، نسخههای خطی
ارمنی از صومعهها و دیرهای مختلف در ماتناداران اجمیادزین جمعآوری شده و این کتابخانه را به یکی از غنیترین مخازن کتاب تبدیل
کرده است. فهرست اجمالی 2340 نسخه خطی محفوظ در این گنجینه، توسط اسقف «دانیاه شاه نظریان» فراهم آمده است.در سال 1959 م نام گنجینه ماتناداران به «مؤسسه تحقیقات علمی نسخههای خطی قدیم» تغییر یافت و بنیاد ویژهای برای بررسی
دستنوشتههای کهن تأسیس شد. هم اکنون شعبه کتابشناسی این مؤسسه، مشغول تألیف و تدوین فهرستهای متعدد برای معرفی نسخههای
خطی ماتناداران است.صد و پنجاه نسخه خطی با مینیاتورهایی از دوره قاجار در این گنجینه موجود است. دو نسخه به خط وصال شیرازی در ماتناداران
نگهداری میشود.
خلاصه ماشینی:
"در طول قرون،نسخههای خطی ارمنی از صومعهها و دیرهای مختلف در ماتناداران اجمیادزین جمعآوری شده و این کتابخانه را به یکی از غنیترین مخازن کتاب تبدیل کرده است.
بیش از ده هزار نسخهء خطی با موضوعات،تاریخ،فلسفه،حقوق،طب،ریاضیات، ادبیات و هنر،به ویژه مینیاتور و غیره دربارهء شعبههای مختلف دانش و فرهنگ جمع آوری شده است.
در این گنجینه ترجمهء ارمنی نمونههای فراوان از ادبیات جهان که بسیاری از آناه در زبان اصلی از بین رفته است موجود میباشد.
2 کتابهای تاریخی به قلم«هوهانس سارگاواگ»(سدهء پانزدهم)،«دهوهانس تارونتسی»(سدهء یازدهم)،مخیتار آنتسی(سدهء دوازدهم)و«واناگان»(سده سیزدهم) و همچنین آثار فلاسفهء یونان مانند ارسطو به زبان ارمنی ترجمه شده و این نسخهء بینظیری است که در گنجینه ماتناداران نگهداری میشود.
طی سدهها،صدها نسخهء خطی بینظیر ارمنی از صومعهها و دیرهای مختل در ماتناداران اجمیادزین جمعآوری شد و به این ترتیب کتابخانهء اچمیادزین یکی از غنیترین مخازن کتاب گردید6.
عظیمترین مجموعهء نسخههای خطی کهن در ماتناداران موجود است،در عین حال این مرکز یکی از غنیترین و قدیمترین کتابخانههای جهان است.
برای مثال،در ماتناداران 71 برگ از یک نسخهء خطی وجود دارد که یک هزار سال پیش نوشته شده،اصل کامل آن به دست نیامده است(و این ترجمهای است به زبان ارمنی از آثار سیریل اورشلیم،حکیم الهی یونان در سدهء چهارم میلادی).
همهء نسخههای خطی ماتناداران،در فهرستهای موجود آنها تشریح و توصیف شده، و این مشخصات و اطلاعات را در اختیار خواننده قرار میدهد: شمارهء نسخهء خطی،شمارهء برگها،قطع کتاب،نوع جنسی که برای تشکیل کتاب به کار رفته است(مانند پوست،کاغذ،و غیره)،وضع و چگونگی نسخهء خطی،تاریخ و محل نگارش کتاب،نام مؤلف و مذهب سفارش دهندهء کتاب و غیره."