چکیده:
سبک بیان سهل و ممتنع متون وحیانی،همواره قرآن را نیازمند به تفسیر و تبیین تازه نموده و آن را منبع چشمهء معارف دینی قرار داده است. لایههای مختلف معنایی کلام وحی و تعدد شیوههای افادهء معنی در آن،از مهمترین عناصر سبک سهل و ممتنع بوده است و باید از وجوه اعجاز قرآن به حساب آید. فهم،تفسیر،قرآنپژوهی و داوری دربارهء فهم متون و حیانی،بدون توجه به اقسام معانی قرآن و تفکیک آنها از یکدیگر،استوار نخواهد شد. وجود انواع مختلف معانی چون نص،ظاهر،مؤول(خلاف ظاهر)،مجمل( خلاف ظاهر)،بطن،اشاره،تطبیق و منشأ که برای دستیابی به هریک از آنها راه و روش خاص خود را میطلبد؛از ویژگیهای مهم قرآن است.احادیث معصومین و برخی از متون بشری نیز از تمام و یا برخی از این سطوح معنایی برخوردار میباشند.در این نوشته،حقیقت اقسام مزبور مورد بررسی قرار گرفته و در ضمن به راههای دستیابی به آنها نیز اشاره شده است.
خلاصه ماشینی:
"گاهی این معانی خلاف ظاهر که از خود لفظ برداشت میشود؛با توجه به قرائن دیگر و یا در تعارض1 با مفاد دلیل دیگری،اعتبار و حجیت1 پیدا میکنند و ملاک استباط فقیه یا مبنای تفسیر کلام وحیانی در فهم مراد قرار میگیرد که در علوم قرآنی،معنای مؤول نامیده میشود؛مانند:تخصیص عام4 یا تقیید مطلق5 و یا آیات و روایاتی که با احکام قطعی عقل و یا با محکمات منافات دارند،مانند "الرحمن علی العرش استوی" (طه،آیه 50)و یا "جاء ربک و الملائکه صفا صفا" ( فجر،آیۀ 22).
4-در مقدمۀ واجب نیز این بحث مطرح است که آیا ذی المقدمه،اقتضای وجوب مقدمه را دارد یا خیر؟مثلا اگر متکلمی امر کرد:"به پشت بام برو"؛آیا امرش اقتضای وجوب نصب نردبان میکند یا خیر؟برخی مسأله را داخل در باب ظواهر کردهاند و مدعی هستند اگر جواب مثبت باشد؛وجوب ذی المقدمه از باب دلالت لفظی مقتضای وجوب مقدمه را دارد،لذا مقدمه از باب حجیت ظواهر واجب است(ر ک:نهایة الافکار،ج 1،ص 261 و بدایع الافکار،ج 1،ص 380 به بعد)اما مرحوم امام(ر ک:مناهج الوصول،ج 1،ص 323 به بعد)و نائینی(ر ک :فوائد الاصول،ج 1،ص 286 به بعد)آن را از باب مدلول لفظی امر به ذی المقدمه ندانستهاند،بلکه در صورت مثبت بودن جواب وجوب،مقدمه را از لوازم غبر بین که به حکم عقل اثبات میشود تلقی کردهاند."