چکیده:
. در این نوشتار سعی بر آن است که دو نکته اساسی تبیین گردد: الف) در معنای لغوی «فقه» دقت، موشکافی و ریزبینی، اشراب شده و واژة «فقه» یا «فقیه» به معنای مطلق آگاهی یا آگاه نیست.ب) در فرهنگ قرآن و روایات فریقین، واژه «فقه» اختصاص به فروعاتی چون طهارت، نماز، طلاق، بیع و اجاره ندارد، بلکه معادل واژگانی چون دینشناسی و اسلامشناسی است. فقیه قرآنی و فقیه مکتب اهل بیت به کسی گفته میشود که ریزبینی و بصیرت لازم در مجموعه دین؛ اعم از معارف، اخلاق و احکام را دارا باشد.2. از زمان امام صادق(ع) که عصر تفکیک علوم از یکدیگر به حساب میآید، «فقه» اختصاص به احکام فرعی پیدا کرد و همین معنا در لسان و کلمات فقها و اصولیون در اعصار بعدی مصطلح گردیده است.3. بعضی از علمای اهل سنت، «اجتهاد در مقابل نص» را «فقه» نمیدانند که مورد ارزیابی و نقد قرار گرفته است.4. واژگان مرتبط با واژة فقه یکی دیگر از مباحث این نوشتار است.5. آخرین بحث این مقاله مربوط به مباحث مرتبط با تشخیص موضوعات احکام است که آیا «فقه» بر آن اطلاق میشود و یا چنان که معروف است تشخیص موضوعات، فقه به محسوب نمیگردد.
خلاصه ماشینی:
"فقه در فرهنگ قرآنی به همان معنای لغوی؛ یعنی بصیرت و ریزبینی و ادراک دقیق استعمال شده است و این نکتهای است که حتی در آیات استشهادی برای نقض این معنا28 و اینکه به معنای مطلق آگاهی است، نیز صادق است، نظیر آیهای که قول قوم شعیب، خطاب به آن حضرت را نقل میکند:29 «قالوا یا شعیب ما نفقه کثیرا مما تقول»؛30 زیرا چنین نبود که آنان از حرفهای شعیب سر در نیاورند، بلکه با آنکه ظاهر سخنان آن حضرت درباره مبدأ و معاد و مسائل اخلاقی و غیر آن را میفهمیدند، به جهت سیطره شهوات و خواستههای نفسانی و نیز چون به حاق و روح بیانات او پی نمیبردند و نمیتوانستند آن را باور کنند، میگفتند: «ما کثیری از آنچه را که تو میگویی، نمیفهمیم و دقیقا از آن سر در نمیآوریم.
به بیان دیگر، چنان که در لسان روایات و ائمه(ع)، واژه فقه در معنای قرآنی خود که همان معنای لغوی است، استعمال میشد، در محاورات و استعمالات متدینان و متشرعان نیز قضیه چنین بوده، بلکه از بعضی نقلها به دست میآید که این وضعیت تا عصر امام صادق(ع) و شافعی و ابوحنیفه ادامه داشت؛ زیرا تا آن زمان علوم شرعی؛ یعنی علم کلام، علم اخلاق و علم احکام، از هم جدا نبود و عالم و فقیه دینی به کسی گفته میشد که از اعتقادات و اخلاقیات و مسائل عملی یکجا و در زمان واحد، آگاهی داشته باشد."