چکیده:
مجموعه بناهای حضرت رضا(ع)در مشهد مقدس-که برای مسلمانان،بویژه شیعیان ایران از اهمیت فراوانی برخوردار است- یکی از مهمترین مجموعه بناهای مذهبی است.این مجموعهء باشکوه،تقریبا 25 بنای مهم را شامل میشود و هریک از آنها از نظر ویژگیهای معماری و هنری ارزش والایی دارد.احداث این مجموعه در طول زمان شکل گرفته و کاملتر شده است. مقبرهء حضرت رضا(ع)در مشهد مقدس-که برای مسلمانان،بویژه شیعیان ایران از اهمیت فراوانی برخوردار است- یکی از مهمترین مجموعه بناهای مذهبی است.این مجموعهء باشکوه،تقریبا 25 بنای مهم را شامل میشود و هریک از آنها از نظر ویژگیهای معماری و هنری ارزش والا دارد.احداث این مجموعه در طول زمان شکل گرفته و کاملتر شده است. مقبرهء حضرت رضا(ع)مربع شکل و اندازهء ضلع آن ده متر است. این مرقد با گنبد دوپوش بسیار زیبا که روکشی از طلا دارد،مظهر و سمبل مجموعه بناهای حرم است.طبق کتیبهای که روی صندوق قدیمی مقبره وجود دارد،صندوق در سال 1022 هجری یعنی زمان شاه عباس صفوی ساختهشده و کتیبهء روی آن را هنرمند معروف علیرضا عباسی نوشته است،البته صندوق فعلی قبر از سنگ مرمر است بدنهء گنبد با کتیبههای متعددی تزیین شده است.این کتیبهها در زیر و ساقه گنبد در زمان شاه عباس و شاه سلیمان صفوی،به خط هنرمندان معروف آن دوره،علیرضا عباسی و محمد رضا امامی،در فاصله سالهای 1010 تا 1086 هجری به شیوهء ثلث با رنگ سفید بر زمینهای آبی نوشته شده است. ازارههای حرم نیز با کاشیهای زرینفام،در طرحهای بسیار جالب تزیین شده که بر بعضی از کاشیها تاریخ 612 و 720 هجری دیده میشود. مجموعه حرم حضرت رضا(ع)،در طول یک هزار سال،توسط هنرمندان معروف،امیران و شاهان تکمیل شده است،برای مثال در سالهای 1262 و 1271 هـ ق.در زمان محمد شاه قاجار صحنی جدید با کاشیکاریهای زیبا به مجموعه اضافه شد. مجموعهء معماری حرم حضرت رضا(ع)که شامل بناهایی متعدد و زیبا چون حرم،مسجدهای گوهرشاد،دودر،بالاسرو پریزاد،صحن قدیم و جدید،دار السلام،دار الضیافه،دار السرور،سقاخانه،موزه، کتابخانه،توحیدخانه،حمام،گنبد معروف به حاتم خانی،گنبد معروف به الله وردیخان،آرامگاه شیخ بهایی،صحن جمهوری اسلامی و دیگر بناهای وابسته است،در زمرهء شاهکارهای هنری جهان اسلامی و دیگر میشوند.بسیاری از شاهکارهای هنری دورهء اسلامی،در موزهء بررسی کامل قرار نگرفتهاند.دربارهء این مجموعهء بسیار زیبا،هنوز از نظر معماری و هنرهای وابسته و همچنین تزیینات آن،تحقیقات کامل صورت نگرفته است.سزاوار است دانشجویان درباره این مجموعه هنری و اشیای موزهای به تحقیقی بپردازند.
خلاصه ماشینی:
(به تصویر صفحه مراجعه شود) (1)خراسان مجموعه حرم حضرت رضا علیه السلام اثر:دکتر محمد یوسف کیانی از:دانشگاه تهران چکیده: مجموعه بناهای حضرت رضا(ع)در مشهد مقدس-که برای مسلمانان،بویژه شیعیان ایران از اهمیت فراوانی برخوردار است- یکی از مهمترین مجموعه بناهای مذهبی است.
طبق کتیبهای که روی صندوق قدیمی مقبره وجود دارد،صندوق در سال 1022 هجری یعنی زمان شاه عباس صفوی ساختهشده و کتیبهء روی آن را هنرمند معروف علیرضا عباسی نوشته است،البته صندوق فعلی قبر از سنگ مرمر است بدنهء گنبد با کتیبههای متعددی تزیین شده است.
به این ترتیب از آغاز قرن سوم هجری حاکمانی از طرف خلقای عباسی به حکومت خراسان فرستاده شدند،آنان به ایجاد بناهای متعددی از جمله کاخ،باغ، مسجد و غیره پرداختند و توسعه معماری و شهرسازی به اهمیت شهر تاریخی مشهد کمک فراوان کرد و از طرفی شوق شیعیان جهان رای زیارت بارگاه حضرت رضا(ع)و سیل مسافران از شهرهای مختلف به خراسان به اعتبار خراسان و همچنین شهر مشهد افزوده گشت.
مجددا دیری نمیانجامد که همزمان با حکمرانی شاهرخ فرزند تیمور،آبادانی و (به تصویر صفحه مراجعه شود) بازسازی شهرهای خراسان مانند مشهد،طوس و هرات آغاز میشود و با فعالیت شاهرخ و بایسنقر تیموری،گوهرشاد زودجه شاهرخ بناهایی مذهبی متعددی به مجموعه حرم حضرت رضا(ع)افزوده میشود؛بناهائی مانند مسجد گوهرشاد، مدارس دودر،بالا سر و پریزاد،خانقاه،بازار.
با حکومت صفویان در ایران و علاقه آنان به امامان شیعه بار دیگر شکوه و زیبائی ایالت خراسان بهویژه مشهد آغاز میشود و شاهان صفوی به ایجاد بناهای تازه،بازسازی و تزئین مجموعه حرم حضرت رضا اقدام مینمایند.