چکیده:
تحقیق عمیق و عریق دانشمند فقید در حواشی ایضاح همراه با تصحیح آن کتاب از دانش فراوان آن مرحوم حکایت
میکند در این مقاله شیوه تتبع آن شادروان در 7 بخش مورد مداقه قرار میگیرد و استشهادات ادبی موجود از اشعار عربی
و امثال در هر بخش ذکر و مسائل بلاغی و ادبی آن شکافته میشود.
خلاصه ماشینی:
که انّه بمعنی این است که بلی من قبول دارم و (ه) ضمیر سکت است توضیح آنکه ضمیر یَقلْنَ به ملامت گران بر میگردد که شاعر را به ترک شرب خمر فرا میخواندند و می نکوهیدند و او پاسخ داده است و قبل بیت این است:(رک: جامع الشواهد محمدباقر شریف انتشارات فیروزآبادی ، قم جزء ثالث، صص 282 و 283) لابد من شیب قد عن و لا تَطُلْنَ ملا مُهنّ و لقد عصیتُ الناهیات الناشرات حَیاتُهنّه حَتَی ارعویت الی الرشاد و ما ارعویتُ لِنَهیهنّه بِکَرَتْ علی عواذلی یُلْحینَنی و ألومُهنّه و مطالعه این ابیات ابیات معروفی از نونیه ابوألفتح بستی را فرایاد میآورد که در آن قصیده گفته است:(جواهر الادب احمد هاشمی تهران، انتشارت استقلال، ص 673، 1366) و یا اخاالشیب لونا صحت نفسک لم یکن لمثلک فی الاسراف امعان هب الشبیة تُبلی عذر صاحبها ماعذر اشیب یستهویه شیطان 7ـ انتقال ذهن وقّادو توانای اُرموی به نکات ادبی در حدی است که بمجرد مرور به عبارتی که از آن شاخهای به توضیح لغوی و بلاغی یا قرآنی و حدیثی جدا میشود آن مرحوم را به شرح آن وغور در کتب مربوط وامیدارد مثلاً در عبارت: "اِنّکم لتخبطون العشواء" همین امر را انجام میدهند و در پاورقی از جوهری و ابن اثیر توضیح میآورند که العشواء الناقة التی لاتبصُر امامها فهی تخبط بیدیها کل شئ ای یخبطء فی الظلام و هوالذی یمشی فی اللیل بلامصباح فیتحه و یَضِلُّ و هو کقولهم: یخبط فی عمیاء اذا رکب امرا بجهالةٍ آنگاه همین مضمون را که در شعر زهیر آمده نقل میکنند:(یعنی مرگها را میبینم که بی هیچ نظم و ترتیب و حساب و بصیرت مانند ناقه کور است که دستهای خود را به زمین میکوبد و به هر کس اصابت کند او را از بین میبرد و هر کس درگذشت عمر دراز کرده پیر میشود و میساید.