چکیده:
فال در لغت به معنی طالع، بخت، شگون، اختر، پیش بینی و عاقبت گویی آمده است. علم فال علمی که به وسیله آن برخی از حوادث آینده دانسته میشود و این کار با گشودن قرآن کریم یا کتب بزرگان مانند دیوان حافظ و مثنوی مولوی و نظایر آن انجام میپذیرد. استخاره نیز مانند فال به وسیله قرآن کریم و تسبیح صورت میگیرد و در فرهنگ عرب تفال و تطیر سابقهای کهن دارد. ایرانیان به فال نیک مرواو به فال بد مرغوا میگفتند. از انواع فال، فال قهوه، فال نخود، فال ورق و دیگر فالها در خور ذکر است. در برخی از منابع به سابقه تاریخی بعضی فالها اشاره گردیده که در این مقاله به نقل یکی دو مورد بسنده شده است.
خلاصه ماشینی:
مقدمه: در لغت نامه دهخدا ذیل واژه فال آمده است: «فال در عربی فأل با همزه» شگون، ضد طیره به معنی نیک و بد هر دو استعمال نمایند: شگون، طالع و بخت، اختر، پیش بینی و عاقبت گویی و غیب گویی: دلش زان زده فال پر آتشست همان زندگانی بر او ناخوشست (فردوسی) علم فال: علمی است که به وسیله آن برخی از حوادث آینده دانسته میشود و این کار به وسیله تعبیر کلام مسموع یا گشودن قرآن یا کتب بزرگان مثل دیوان حافظ و مثنوی مولوی و نظایر آن که به تفأل شهرت دارد، انجام میپذیرد.
» همچنین در لغت نامه ذیل واژه استخاره آمده است: «بهترین خواستن، طلب خیر کردن، با قرآن یا سبحه و امثال آن تمیز بدی یا نیکی فعل منظوری را بدان سان که مأثور است خواستن، تفأل کردن با قرآن یا سُبحه: آن دم که دل به عشق دهی خوش دمی بود در کار خیر حاجت هیچ استخاره نیست (حافظ) در حافظ نامه نوشته آقای بهاءالدین خرم شاهی (بخش اول) در توضیح فال آمده است: «فال: فال یعنی شگون، به زبان یا به دل نیک آوردن، پیش بینی خوشبینانه، در زبان عربی فال به صورت فأل و تفأل به کار میرود و در وضع اولیه، مراد از آن مطلق فال زدن، چه نیک و چه بد است، ولی عُرفا بیشتر به فال نیک اطلاق میشود و ضد آن طیره یا تطیّر است (در اصل یعنی آواز یا پرواز پرندهای نظیر کلاغ یا جغد یا علامت شومی دانستن.
(کلیله و دمنه، ص 30) حافظ گفته است: هر گه که دل به عشق دهی خوش دمی بود در کار خیر حاجت هیچ استخاره نیست (دیوان حافظ، چاپ دکتر غنی، زوار، ص 50) در عرف امروز ایران و فرهنگ تشیع، استخاره و تفأل به قرآن مجید و استنباط نیک و بد از نخستین آیهای که در طرف راست و بالای صفحه مصحف میآید اطلاق میگردد.