چکیده:
هرگاه شخص، با فعل یا ترک فعل خود بهصورت مستقیم یا غیرمستقیم به دیگری زیان وارد کند، سخن از پرداخت خسارت است که از آن بهعنوان مسئولیت مدنی یاد میشود. قواعد ارکان مسئولیت مدنی از قبیل فعل زیانبار، زیان و رابطة سببیت، از مباحث مهم این حوزه تلقی میشود. مقالة حاضر تلاش میکند با مطالعة آیات قرآنی، ابعاد مسئولیت مدنی را استخراج کند و راه را براساس منابع اسلامی برای طراحی نظام مسئولیت مدنی فراهم آورد.
خلاصه ماشینی:
"حال باید دید قرینهای بر خروج ضمان از آیه داریم یا خیر؟ امام خمینی معتقدند که در اینجا قرینهای بر عدم شمول آیه نسبت به ضمان وجود دارد، زیرا در این مطلب شکی نیست که اگر آیه درصدد بیان قاعدة کلی باشد، حکم آن شامل جنگ نیز میشود و اگر آیه شامل جنگ شد، مماثلت فقط در اصل اعتدا وجود دارد و در «معتدیبه» مماثلت وجود ندارد، چون بهطور قطع اگر در جنگ مثلا دشمن ده نفر مسلمان را کشت، براساس این آیه نمیتوان قتل ده نفر را مجاز دانست، بلکه فقط میتوان با آنها مقاتله کرد و کشتن افراد از لحاظ تعداد نفرها ربطی به این بحث ندارد.
با این حال اگرچه نمیتوان این آیه را برای اثبات تمام موارد مسئولیت مدنی به کار برد، ولی میتوان پرداخت خسارت ناشی از جرم را به اثبات رساند، با این توضیح که اگر کسی بهصورت مجرمانه مال دیگری را از بین ببرد، زیاندیده نیز بنا بر اصل مقابله به مثل میتواند مال مجرم را تلف کند.
نتیجه اینکه، طبق آیة اعتدا، موضوع مسئولیت مدنی میتواند امور گوناگون باشد، اگرچه ممکن است برای تحقق ضمان و بهعهده آمدن مال، محدودیتهایی وجود داشته باشد ولی وجود این محدودیت، موجب عدم مسئولیت در موارد دیگر نمیشود و شخص زیاندیده در آن موارد نیز مجاز به عکسالعمل است؛ هرچند این عکسالعمل بهصورت ضمان نباشد."