چکیده:
یکی از مسائل مهم در پیشرفت یا عقب ماندگی یک کشور طرز تفکر و بینش دولتمردان آن کشور است. مقاله حاضر تلاشی دارد تا تاریخ تفکر اقتصادی را در بین دولتمردان ایران در اواخر حکومت قاجاریه و اوایل حکومت پهلوی بررسی کند. طبیعی است که بدون در نظر گرفتن مبدا سیر تکاملی تفکر اقتصادی در یک کشور، فهم تاریخ اقتصادی یک کشور دشوار است. نکته جالب این است که برخی مسائل مهم بین متفکرین ایرانی در طی دوره مورد بحث هنوز هم مرتبط به سیاست امروز ایران است. برای روان تر شدن مطلب، دوره مطالعه به سه مقطع تقسیم شده است و برای هر مقطع یک یا دو نوشته اقتصادی که مبین تفکر اقتصادی آن مقطع است، ارائه میشود. میرزا ملکم خان، سید جمال الدین اصفهانی، مرتضی قلی خان صنیع الدوله و علی اکبر داور از جمله کسانی بوده اند که در زمینه اقتصادی اظهار نظر کرده اند.
خلاصه ماشینی:
يک نگاه کوتاه به هـر کتـاب مهم تاريخ تفکر اقتصادي تأييدکننده اين مطلب اسـت کـه در ٢٠٠ سـال گذشـته کـشورهاي در حـال توسعه هيچ چيز جديـدي بـه ايـن رشـته اضـافه نکـردهانـد.
جزوه «اصول پيشرفت » که به وسيله ميـرزا ملکـم خان نظام الدوله نوشته شده و نشاندهندة تفکر اقتصادي اين دوره است .
اين پيـشنهادات را مي توان به دو بخش تقسيم کرد: يک قسمت آنهايي که کشور را بـراي توسـعه تجـاري و گـسترش فعاليتهاي اقتصادي آماده مي کنند و دوم آنهايي که مربوط به عوامل توليد است .
بـراي ارتقا توليدات داخلي او دلايل زير را ارائه مي کند: احساس عموم به ما مي گويد که اگر ما مي توانيم پارچه خارجي را به قيمت هر ضـرع (حـدود ١٠٤سانتي متر) يک قران بخريم در حاليکه قيمت توليد داخلي پنج قـران اسـت بـه نفـع همـه مـسلمانان است که دومين گزينه را انتخاب کنيم زيرا يک قران که به خارجي مي دهيم از کشور خارج مـي شـود در حاليکه پنج قران در کشور خودمان مي ماند و در داخل کشور خرج مي شود.
صنيع الدوله مي گويد که او يک منبع براي اين پول پيدا کرده است اما بعد از بحث در دولت و مجلس آن را افشا خواهد کـرد.
در طي ايـن دوره دولت به طور فزايندهاي درگير کارهاي اقتصادي شد و طرحهاي بزرگي به اجـرا درآمـد، کـه در بـين آنها مي توان به سيستم راه آهن و تأسيس بانک ملي ايران اشاره کرد.