چکیده:
باستان شناسی ماوراءقفقاز در تمامی دوران ها ارتباط بسیار نزدیکی با باستان شناسی خاورنزدیک دارد، به ویژه شمال غرب ایران و شرق ترکیه که نقش مهمی در این ارتباط دو جانبه بازی می کنند. یکی از ادوار باستان شناسی ماوراءقفقاز، فرهنگ عصر برنز قدیم است که دارای گاهنگاری نسبی از اواخر هزاره چهارم تا نیمه اول هزاره سوم قبل از میلاد می باشد. در این مقاله سعی خواهد شد با مقایسه معماری محوطه های متعلق به فرهنگ شولاوری- شومو و عصر برنز ماورای قفقاز یک جمع بندی در خصوص ساختمان های گرد که مشخصه معماری فرهنگ عصر برنز قدیم هستند، ارائه دهیم.
خلاصه ماشینی:
سفالهای این محوطه کاملا با نمونههای امیریس-گورا یکسان هستند (Mason 1982:Tab 34) از دیگر محوطههای مربوط به فرهنگ شولاوری-شومو باید از خرامیس دیدی-گورا7 نامبرد(تصویر شماره چهار)مجموعا 9 مرحله معماری شناخته شده و بناها جدا از هم و با نقشه منظم ساخته شدهاند که تکامل ساخت را در گذر زمان،کاملا مشخص مینماید.
همچنین در ارمنستان در شنگاویت یک مجموعه ساختمانی بزرگ گرد و مستطیل شکل بدست آمده است(تصویر شماره هشت) (Munc?aev 1994:Tab 3 که شبیه آن را در Shizani Gura در شرق گرجستان محوطهای که سه دوره معماری در آن تکامل یافتهاند،میتوان پیدا کرد؛بدین صورت که طبقه E مربوط به دوره نخست عصر برنز قدیم در ماورای قفقاز،با خانههای گرد و طبقه D با تلفیق عناصر جدید خانههای چهارگوشی که زوایای داخلی آن گرد هستند (Kiguradze 1986:75) که متاسفانه گزارش آن بهطور کامل منتشر نشده است.
همچنین در تل الجدیده دشت آموق اولین سفالهای عصر برنز قدیم در مرحله میانی برنز قدیم مشاهده شدهاند (Braidwood&Braidwood 1960) ،که شاید در منطقه لوانت ساخت اینگونه سفال دیرتر انجام گرفته است؛مابین کورا در شرق و شمال فرات در غرب تفاوت گاهنگاری چندانی مشاهده نمیشود و احتمالا فرهنگ عصر برنز قدیم از ماوراء قفقاز به سوی شرق آناتولی پراکنده نشده است بلکه از همان ابتدا در یک گستره جغرافیایی بزرگ بوجود آمده است که خود این موضوع نیز جای تامل دارد؛ساخت یکسان سفالها چه از نظر فن،تزئینات،حرارت پخت،ظروف دستهدار و غیره از کورا تا فرات را قطعا نمیتوان تشابه اتفاقی فرض کرد.