چکیده:
تساهل و تسامح مذهبی به عنوان یک اصل کشورداری در دوره حاکمیت آلبویه نظر بسیاری از مورخان و محققان را به خود جلب کرده است.غالب محققان و پژوهشگران،دستاوردهای مهم تمدنی و فرهنگی این دوره را که مولود طبیعی تساهل و تسامح بوده است،بررسی و تحقیق کرده،اما به عوامل این تساهلگری توجه کمتری نمودهاند.
موضوع بنیادی این پژوهش،بررسی زمینهها و عوامل گرایش خاندان بویه به تساهلگری است.در این راستا تأمل در شرایط تاریخی-مذهبی و فرهنگی جامعه به مثابه علل زایش تفکر مبتنی بر تساهل و مدارا، مد نظر قرار گرفته و نیز پیشینه رواداری و تساهلگری در خاندانها و حکومتهای ایرانی گذشته،به منزله خصوصیات خانوادگی این خاندان و به عنوان زمینه پذیرش اصل تساهل از جانب امیران آلبویه مطرح شده است.علم دوستی،دانش پروری و کسب اعتبار و مشروعیت نیز به عنوان عوامل عام پیدایش تساهلگری،بهویژه در سده چهارم هجری و در دولت متقارن آلبویه نیز از نظر،دور نمانده است.
خلاصه ماشینی:
"در این راستا تأمل در شرایط تاریخی-مذهبی و فرهنگی جامعه به مثابه علل زایش تفکر مبتنی بر تساهل و مدارا، مد نظر قرار گرفته و نیز پیشینه رواداری و تساهلگری در خاندانها و حکومتهای ایرانی گذشته،به منزله خصوصیات خانوادگی این خاندان و به عنوان زمینه پذیرش اصل تساهل از جانب امیران آلبویه مطرح شده است.
اگر چه اتخاذ این سیاست هم به دلیل برخورداری همه اقشار و نحلههای فکری،بهویژه شیعیان از آزادی،با اعتراض جماعت روبهرو شد،اما جامعه آن روز و وضع خاندان آلبویه که خود برخاسته از اقلیت قومی و احیانا مذهبی بودند،اقتضا میکرد که اقلیت را به جرم اقلیت،ناچیز نپنداشته و روی حمایت و پشتیبانی یا دستکم رضایت ایشان حساب کنند،زیرا هر کدام از ایشان دست کم از تأسیس دولت آلبویه و تسلط ایشان بر خلافت عباسی،این تجربه را آموخته بودند که خلافت عباسی دیگر آن هیبت و اهمیت را ندارد و مستولی شدن بر آن، امری امکانپذیر است و مقاومت جدی جماعت را نیز در پی نخواهد داشت.
با توضیح زمینههای تاریخی پیدایش سیاست تساهل و تسامح،پذیرش این سیاست امری قطعی به نظر میرسد،در حالی که در همین دوره و بهرغم اوضاع وصف شده،از میان دولتهای متقارن تنها دولت آلبویه اصل تسامح و تساهل را در کشورداری خویش برگزید و با پذیرش این مهم،از دیگر دولتهای متقارن تمایز یافت که در ادامه به بررسی عوامل پذیرش این اصل از جانب خاندان بویه که برخاسته از عوامل درونی و روحیات خانوادگی ایشان میباشد پرداخته خواهد شد."