چکیده:
آینده شهرنشینی در جهان و ایران بهطور عمده به صورت گسترش و ازدیاد"مجموعههای شهری"یا "شهر-منطقهها"است که هم از نظر فضایی و هم از نظر کارکردی بسیار گستردهتر و پیچیدهترند و به برنامهریزی و مدیریت یکپارچه نیاز دارند.در ایران از سال 1374 تهیهء طرحهای مجموعهء شهری برای کلانشهرهای کشور(تهران،اصفهان،شیراز،تبریز و مشهد)در دستور کار قرار گرفته است.اصولا فرایند قانونی تهیهء طرح مجموعهء شهری در ایران دارای دو مرحله است:طرح ناحیه،و طرح مجموعهء شهری.یکی از وظایف اصلی مرحلهء اول تعیین محدودهء اولیهء مجموعهء شهری است که چارچوب برنامهریزی و مدیریت مجموعهء شهری را تعیین میکند.اما تعیین محدودهء مجموعهء شهری خود موضوعی پیچیده و مهم است که به روششناسی و مطالعات ویژه نیاز دارد. در این مقاله سعی شده است که تجارب مطالعات طرح ناحیهء مشهد در زمینهء تعیین محدودهء مجموعهء شهری مشهد ارائه شود.برای این منظور ابتدا شاخصهای تعیین محدوده تعریف و انتخاب شده است؛سپس براساس آنها حوزههای عملکردی مختلف کلانشهر مشهد مورد سنجش قرار گرفته و سرانجام با تدوین یک الگوریتم خاص،محدودهء مجموعهء شهری مشهد برای دو زمان حال و آینده تعیین و معرفی شده است. این مقاله برگرفته از مطالعات طرح ناحیهء مشهد (وزارت مسکن و شهرسازی-مهندسان مشاور فرنهاد)است که با مدیریت نگارنده انجام شده است؛ که بر حسب وظیفه از همهء همکاران،بهویژه آقای محمود جمشیدی،که نقش مؤثری در این زمینه به عهده داشتهاند،تشکر دارد.
خلاصه ماشینی:
"برای این منظور ابتدا شاخصهای تعیین محدوده تعریف و انتخاب شده است؛سپس براساس آنها حوزههای عملکردی مختلف کلانشهر مشهد مورد سنجش قرار گرفته و سرانجام با تدوین یک الگوریتم خاص،محدودهء مجموعهء شهری مشهد برای دو زمان حال و آینده تعیین و معرفی شده است.
براساس این تعریف و باتوجه به اهداف برنامهریزی و مدیریت مجموعههای شهری در ایران،میتوان فرایند عمومی تعیین محدوده مجموعه شهری را به سه مرحلهء اساسی تقسیم کرد: مرحله اول:شناسایی و تشخیص مجموعه شهری مشهد در وضع موجود و تعیین هسته و ساختار اولیهء شکلگیری آن(براساس عوامل جغرافیایی،تاریخی،جمعیتی،اقتصادی،سکونتی،حملونقل و گردشگری) مرحله دوم:تعیین حدود کلی و محدودهء عملکردی مجموعه شهری مشهد در آینده(0041)(براساس ساختار اولیهء مجموعه شهری مشهد و اهداف،راهبردها و سیاستهای توسعه و عمران ناحیهء مشهد) مرحله سوم:تدقیق مرزهای مجموعه شهری مشهد در مطالعات طرح ناحیهء مشهد به منظور تعیین محدوده اولیه مجموعه شهری مشهد از فرایندی استفاده شده است که شامل مراحل زیر است:(ن.
ک. نموادر پیوست) *بررسی روند تکوین مجموعه شهری مشهد *تدوین معیارهای تعیین محدوده *کاربرد شاخصها در عرصههای مختلف عملکردی *مقایسهء پهنههای عملکردی مختلف و تلفیق آنها *تعیین محدوده مجموعه شهری مشهد در زمان حاضر *تعیین محدوده مجموعه شهری مشهد در آینده(0041) بهطور کلی محدوده اولیهء مجموعه شهری مشهد براساس سه دسته عوامل مورد بررسی قرار گرفته و تعیین شده است: الف)نتایج به دست آمده از مطالعات کل ناحیه مشهد(باتوجه به تجارب جهانی)و در نظر گرفتن اهداف طرح ناحیه و جایگاه مجموعه شهری مشهد در آن؛ ب)نتایج حاصل از بررسی عملکردهای کنونی کلانشهر مشهد براساس شاخصهای مختلف؛و پ)در نظر گرفتن معیارهای توسعهء پایدار و نقش مجموعه شهری مشهد در آینده."