چکیده:
در این مقاله، با استفاده از منابع تاریخی و جغرافیایی، وضعیت پراکندگی جغرافیایی
تشیع در ایران، ابتدا در دوره پیش از یورش مغولان و معاصر با آن و سپس در دوران
ایلخانان تا سقوط آنها با تأکید بر تحولات آن دورهها بررسی میگردد؛ با اذعان به
این نکته که سایر منابع نیز در این باره راهگشا میباشند.
خلاصه ماشینی:
"سیطرة مغولان بر بخش وسیعی از سرزمینهای اسلامی و قتل خلیفه عباسی، بزرگترین حامی مذهب سنت،[2] و همچنین فروپاشی هیبت و شوکت خداوندان الموت (اسماعیلیان)، مهمترین رقیبان تشیع[3] امامیه، راه را برای گسترش بیش از پیش تشیع امامیه هموارتر کرد؛[4] به بیان دیگر، تشیع امامیه که در جریان تکاپوهای خود تا میانههای قرن هفتم هجری / سیزدهم میلادی روندی آرام و آهسته، اما رو به جلو در پیش داشت، از این زمان به بعد آهنگی سریعتر به خود گرفت[5] و سرانجام با تشکیل حکومت شیعی صفوی (1135 ـ 907 ه / 1722 ـ 1501 م) به خواست تاریخی خویش دست یافت.
در خصوص معرفی مناطق شیعی در دوران ایلخانان ـ تا آنجا که جستوجو شد ـ تاکنون پژوهش مستقلی به زبان فارسی صورت نگرفته است؛ اگر چه عموم پژوهشگرانی که درباب تاریخ تشیع در این دوران تحقیق کردهاند به این مسئله اشارههایی نمودهاند؛ به عنوان نمونه، دکتر شیرین بیانی در کتاب ارزشمند خود دین و دولت در ایران عهد مغول در ضمن بحث از تکاپوهای شیعیان، به برخی نواحی شیعه مذهب نیز اشاره مینماید اما کاملا این پراکندگی را ترسیم نمیکند همچنین نویسندة مقالة هفتم از کتاب تاریخ ایران از آمدن سلجوقیان تا فروپاشی دولت ایلخانان (پژوهش دانشگاه کیمبریج) با عنوان «دین در عهد مغول» تنها به نحوة تعامل جریانهای مذهبی با هم و روند تکاپو و گسترش هر یک میپردازد.
به هر رو، از بررسی گزارشهای موجود این نکته نمایان میگردد که تشیع نیز همپای سایر نحلههای مذهبی، در دوران مطالعه، تقریبا در سراسر ایران زمین گسترش یافته و برای خود پایگاههایی تأسیس نموده است، اما بدیهی است که این گسترش در برخی نواحی چشمگیرتر است؛ به عبارت دیگر، تکاپوهای شیعی در بعضی مناطق به چند دلیل با موفقیت بیشتری همراه بوده است."