چکیده:
یکی از ملاک های قصرنماز در سفر مقدار سفر شرعی است. اکثر قریب به اتفاق علما بر آن اند که مقدار آن هشت فرسخ است و این اصلی کلی و ملاکی تغییر ناپذیر است، ولی واقعیت آن است که اصل تغییرناپذیر، »مسیر یک شبانه روز« است که در قدیم بر حسب شرایط، »روشنایی روز« بود، ولی در قرن اخیر به سبب بهرهمندی از وسایل نقلیه جدید، »شبانه روز« است. براین اساس، مصداق این ملاک در گذشته، هشت فرسخ یا حدود 44 کیلومتر بود و در عصر حاضر 272)1750) کیلومتر است. این مدعا به استناد 22 روایت در قالب هشت دلیل، اثبات و به کلمات فقهای سلف استشهاد شده است
خلاصه ماشینی:
صحیحه فضل بن شاذان(278) از امام رضا )ع(: فقره اول: »فلم وجب التقصیر فی ]ثمانیة[ فراسخ لاأقل من ذلک و لاأکثر ]قال الرضا)ع(: [لأن ثمانیة فراسخ مسیرة یوم(279) للعامة و القوافل و الأثقال، فوجب التقصیر فی مسیرة یوم؛ سؤال شد: چرا تقصیر(280) در هشت فرسخ واجب شد، نه کمتر و نه بیشتر؟ امام رضا)ع( در جواب فرمود: زیرا هشت فرسخ، به اندازه یک روز حرکت کردن برای عموم مردم و کاروانهای مسافربر )=قافله ها( و کاروانهای باربر )=اثقال( است، پس تقصیر در یک روز واجب شد.
فقره چهارم: قد یختلف المسیر، و ذلک أن سیر البقر إنما هو أربعة فراسخ و سیر الفرس عشرون فرسخا، فلم جعلت أنت مسیرة یوم ثمانیة فراسخ؟ ]قال الرضا)ع(: [لأن ثمانیة فراسخ هو سیر الجمال و القوافل و هو الغالب علیالمسیر و هو أعظم المسیر الذی یسیره الجمالون و المکاریون؛ مسیر )مقدار حرکت( فرق میکند و علت آن ]تفاوت وسیله نقلیه است؛ مثلا []السیر[سیر )حرکت ( گاو ]در یک روز [چهار فرسخ و سیر اسب بیست فرسخ است.
در نگاه ابتدایی گمان میرود که این حدیث مربوط به جنبه مکانی است ، ولی باید پرسید که چرا امام باقر)ع( فرمود: این مسافت و بعد مکانی )برید( برای قاطر تند رو یا حیوان سریع السیر قرار داده نشده است ؟ مگر فرق میکند که هشت فرسخ را تند بروند یا آهسته ؟ از اینجا روشن می شود که ملاک اصلی مسیر یوم )یک روز( است و چون سرعت در مقدار مسافت یکروز حرکت تأثیر میگذارد(284)، امام فرمود: این مقدار هشت فرسخ برای قافله های شتر است، نه برای قاطرهای تند رو.