چکیده:
در میان روش های رایج برای تحصیل معرفت، روش «استقرائی» از اهمیتی فراوان برخوردار است. اما این روش با تمام مزایا و اهمیتی که دارد، ظاهرآ از لحاظ فلسفی یقین آور نیست. یقین فلسفی در صورتی حاصل می گردد که بین مقدمات استدلال و نتیجه حاصل از آن (مانند قیاس) ارتباط منطقی و تولیدی وجود داشته باشد. در استدلالات استقرائی، بین مقدمات و نتیجه استدلال، گسست منطقی وجود دارد و مقدمات مولد نتیجه به شمار نمی آیند. بنابراین، این پرسش مطرح است که اگر استقرا یقین آور نیست، چگونه می توان بدان اعتماد کرد؟ برای پاسخ به این سؤال، راه حل هایی متفاوت ارائه گردیده است.این نوشتار، که با رویکرد تطبیقی به مسئله استقرا نگریسته است، ضمن اشاره به تعریف «استقرا» و تفاوت های آن در فضای اسلامی و غربی و خلط هایی که از توجه نکردن به این تفاوت ها پدیدار گشته، به تبیین و نقد اجمالی این راه حل ها می پردازد
خلاصه ماشینی:
"» 2 ابنسینا درباره فلسفه تفاوت استقرا با تجربه تصریح میکند که در استقرا، صرفآ مشاهده صورت میگیرد؛ اما در تجربه صرف مشاهده نیست، بلکه به کمک قیاس خفی، یعنی قاعده «اتفاق» علیت اصطیاد میگردد، و چون به علت (مانند طبیعت سقمونیا) میرسیم هر جا علت را دیدیم، بدون شک به معلول آن (مثل اسهال صفرا) نیز پی میبریم.
ـ شهید مطهری از این نظر که غربیها بین استقرا و تجربه تفکیک قایل نشدهاند، شکوه دارد، (مسئله شناخت«تهران، صدرا، 1371»، ص 49)، اما شکوه بزرگتر این است که برخی از دانشمندان مسلمان نیز به این نکتهدقیق توجه نکرده و به گونهای سخن گفتهاند که گویا فیلسوفان مسلمان نیز همان دیدگاه غربیها را دربارهاستقرا و تجربه دارند و مرزی بین آنها وجود ندارد!
بنابراین، از نظر مشائیان استقرا یقینآور نیست و علت اینکه استقرا یقینآور نیست نیز روشن است؛ زیرا استقرا به قیاس منتهی نمیگردد و در دستگاه فکری مشاء، این قیاس است که اولا و بالذات اعتبار دارد و موارد دیگر باید اعتبار خود را به نحوی از قیاس بگیرند، و اگر موردی پیش بیاید که نه خود قیاس باشد و نه به قیاسی منتهی گردد، طبعآ طبق این دستگاه منطقی، ارزشی نخواهد داشت.
د. آیا این دیدگاه که استقرا را به معنای جدید کلمه به کاربرده و معتقد است مشکل استقرا را حل کرده، به انواع دیگر استقرا غیر از تجربه نیز نظر داشته است؟ اگر پاسخ منفی است، فلسفه قضیه چیست؟ و اگر پاسخ مثبت است، مشکل استقراهای دیگر، از جمله استقرای مبتنی بر فرضیه، استقرای مبتنی بر پیشفرض و مانند آن به چه صورتی قابل حل است؟ ه ."