چکیده:
نقاشی خیالینگاری یکی از جلوههای هنر شیعی و ایرانی است که نشاندهندة روح پاک مردم و هنرمندان این سرزمین و بیانگر روحیة ظلمستیزی آنان و طرفداری از حق و دفاع از مظلوم است؛ و این همه درسی است که در تفکر شیعه به منزلة اساس پایداری دین معرفی شده است. این نوع از نقاشی در دورة حاکمیت شیعیان آل بویه شکل گرفت و سپس در اوان دورة صفویه ظاهر شد و با توقفی حدودا سیصدساله، مجددا در عصر قاجار ظهور نمود و خوشبختانه تا امروز ادامه دارد. جلوههای مختلف این هنر عمدتا به صورت نقاشیهای پهلوانی، پردههای درویشی، نگارههای پشت شیشه ظاهر شد و با پیدایش چاپ سنگی به کتابها نیز راه یافت. از آنجا که این هنر برخاسته از معتقدات مردم بود و مرشدان و نقالان روایتگر مضامین آنها بودند؛ در قهوهخانهها، که محل تجمع مردم بود، عرضه میشد و قهوهچیان و مردم از آن استقبال و حمایت میکردند. به همین سبب، برخی از هنرشناسان آن را «نقاشی قهوهخانهای» نامیدهاند. در این مقاله، به اختصار اشاراتی به ریشههای مشترک این هنرها با هنرهای مشابه در تمدنهای دیگر پرداخته و به خصوصیت سادگی و بیادعایی این هنر، که سبب پیدایش جلوههای لطیف با بیانی بیآلایش گردیده، توجه شده است.
خلاصه ماشینی:
"محمد علی رجبی1 مکتب خیالینگاری نقاشی خیالینگاری یکی از جلوههای هنر شیعی و ایرانی است که نشان دهندهء روح پاک مردم و هنرمندان این سرزمین و بیانگر روحیهء ظلمستیزی آنان و طرفداری از حق و دفاع از مظلوم است؛و این همه درسی است که در تفکر شیعه به منزلهء اساس پایداری دین معرفی شده است.
چگونه است که این همه لطف و کرامت که در آثار نقاشان خیالینگار و به قلم ایشان رقم خورده در بهترین آثار هنرمندان چهرهساز تجلی نکرده است؟اگر کلام محیی الدین عربی را که گفته است:«فمن الله فاسمعوا و الی (به تصویر صفحه مراجعه شود) الله فارجعوا»را به یاد آوریم،متوجه میشویم که لازمهء تحقق این جلوههای صادقانه،قلب پالایش یافته و صاف است؛زیرا آینه اگر پاک و صاف باشد،همان را مینماید که بر آن تابیده شده است.
31 مرحوم عباس بلوکیفر،که به تازگی به دیار باقی شتافته و در جوار رحمت حق آرمیده است اخلاص و ارادت خود به حضرت سید الشهدا(ع)را در مورد جایگاه تصویر ایشان در نگارههای خویش چنین بیان میکند: یک شیعه زمانی که میخواهد شمایل امام حسینش را بکشد،معلوم است که در کجا میکشد:در قلب تابلو، قسمت کاملا عرفانی و روحانی پرده؛و این همان جایی است که امام حسین ایستاده و در اطرافش نیز ملائکه و ارواح طیبه قرار دارند.
41 بر همین اساس،نقاش خیالینگار در تهییج مردم به غیرتمندی و ایجاد روح حماسی در آنها تلاش میکند؛از این رو،شاهنامهء فردوسی،گنجینهء حماسی ایران،را سرمشق و مبنای روایتسازی خود قرار میدهد و در برخی از این آثار با تأویلی شیعی این حماسه را به مصداق«شیر خدا و رستم دستانم آرزوست»،به مظاهری از نمادهای شیعه،به خصوص وجود مقدس علی بن ابیطالب،تأویل و جنبهء معنوی اثر را بیشتر میکند."