چکیده:
در فرهنگ اسلامی، متنهایی در حوزه های گوناگون پدید آمده است که کار آنها راهنمایی در کسب ملکات نفسانی در هر حوزه است. این متنها را «ادب» می خوانند. در برخی از صناعات و هنرها، «ادب»هایی نوشته و در برخی دیگر ننوشته اند. رساله های ادب متضمن آداب معنوی و مادی، ظاهری و باطنی هنرهاست. از آنجا که همۀ هنرهای ایرانی مظاهر فرهنگ ایرانی اند، از آداب یک هنر می توان به می توان به هنری دیگر، که آداب مکتوب ندارد، راه برد. نمونه ای از اینها رسالۀ آداب المشق باباشاه اصفهانی (منسوب به میرعماد) است. در این رسالۀ موجز و پرمایه، ادب نفس با ادب درس، حال درونی خطاط با شیوه های قلم گرفتن و شکل و ترکیب حروف، ذهن خوشنویس و کاغذی که بر آن می نویسد، به هم درآمیخته است. با عنایت به این ویژگی، که در دیگر رساله های ادب مشق نیز کمابیش یافت می شود، می توان به گرایش غالب در تعلیم دیگر هنرها و صناعتها راه برد؛ و نیز دیدگاهها، شیوه های آموزش، طبقات اصناف، نسبت عمل هنری با سلوک معنوی و مانند اینها را دریافت. از این رو، اگر باور داشته باشیم که تاریخ ایرانی هنر ایران آن گاه نوشته می شود که به فرهنگ ایرانی از درون بنگریم، این رساله ها را از منابع تاریخ هنر ایران خواهیم شمرد.
خلاصه ماشینی:
"هدف از این مقاله بررسی مفصل و جامع این متون نیست؛بلکه این است که با شناختی کلی این نوع نوشتار،ساختار و محتوای یکی از آنها،آداب المشق بابا شاه اصفهانی،بررسی شود و از این طریق،الگویی برای راه بردن به آداب آموزش و پرورش متعلمان در دیگر هنرها به دست آید.
به همین سبب، سخنان عرب را(برای حفظ کردن)گرد میآورند به امید اینکه ملکهء آن برای آنان حاصل شود؛از قبیل شعرهایی که در طبقهء عالی شعر است و سجعهایی که در زیبایی و استحکام با آن اشعار برابر میباشند و مسائلی از لغت و نحو که در ضمن آنها پراکنده و متفرق است؛ چنانکه جوینده و مطالعهکنندهء اینگونه برگزیدههای ادبی غالبا قسمت عمدهء قوانین عربی را استقرار میکند و درعینحال برخی از ایام«جنگها»ی عرب را میخواند و بدین وسیله به نکاتی که دربارهء این جنگها در اشعار شاعران آمده است پی میبرد و همچنین انساب مهم و مشهور و اخبار عمومی را مورد مطالعه قرار میدهد.
71 از جملهء انواع کتابهای ادب کتابهایی است با عنوان عمومی«ادب القاضی»یا«ادب القضاء»،دربارهء آنچه به آداب قضا و شرایط قاضی از نظر شرع اسلام مربوط میشود؛مانند اینکه قاضی باید برای دادرسی مکانی وسیع برگزیند تا دادخواهان بیشتری در آن بگنجند و به آسانی به او دسترس داشته باشند؛در جلسات دادرسی، قاضی باید در مسائل پیچیده با اهل علم حاضر در مجلس مشورت کند؛قاضی باید عدل و انصاف و مساوات را در میان متخاصمان از هر جهت مراعات کند؛همچنین مسائلی چون احکام مربوط به شهادات،شرایط شهادت و کیفیت ادای آن."