چکیده:
آنچه به نام مکتب نگارگری هرات شناخته می شود سه مرحلۀ تحول دارد: دورۀ تیمور، دورۀ شاهرخ، دورۀ سلطان حسین بایقرا. در دورۀ شاهرخ، فرزندش بایسنقرمیرزا که خطاطی چیره دست و هنرپروری برجسته بود، کتابخانۀ سلطنتی را در هرات تأسیس کرد. این کتابخانه کارگاه هنری آن دوره بود. کتابخانۀ بایسنقر در هرات دو بخش دارد: کتابت خانه برای خطاطان و صورت خانه برای مصوران و نقاشان و مذهبان. از اسناد تاریخی پیداست که در این کتابخانه علاوه بر ساختن کتابهای مصور، نقش و کتیبۀ بناها نیز طراحی می شد. در آن دوره، جعفر تبریزی (بایسنقری) رئیس یا کلانتر کتابخانه بود. پس از روی کار آمدن سلطان حسین بایقرا، بر رونق کتابخانه افزوده شد و این دوره را باید اوج کار کتابخانۀ سلطنتی هرات نامید. سلطان و وزیر فرهنگ دوستش، امیر علی شیر نوایی، کاتبان و نقاشان و مذهبان ورزیده را در کتابخانه گرد آوردند. در آن دوره، آقامیرک هروی را به ریاست کتابخانه گماردند؛ و کمال الدین بهزاد در صدر صورت خانه و سلطان علی مشهدی در صدر کتابت خانه بود. بعدها بهزاد و میرمصور به ریاست کتابخانه رسیدند.
خلاصه ماشینی:
"در این دوره، مکتب هرات با حضور شماری از کاتبان و خطاطان زبده و نقاشان و مذهبان نخبه و پشتیبانی فرهیختگان صاحبنامی چون میر علی شیر نوایی در دل کتابخانهء سلطنتی پدیدار شد و هنر نگارگری ایران را به قلهء تکامل هنری کشاند.
دوست محمد هروی مینویسد: بایسنقر میرزا استاد سیدی احمد نقاش و خواجه علی مصور و استاد قوام الدین مجلد تبریزی را از تبریز آورده و در هرات مستقر کرد و از آنها خواست تا جنگی شبیه جنگ سلطان احمد جلایر با همان قطع و مواضع تصویر برای او ترتیب دهند و کتابت آن را نیز برعهدهء مولانا فرید الدین جعفر نهاد.
عرضه داشتی از مولانا جعفر بایسنقری در دست است که در آن از کارکرد کتابخانهء سلطنتی هرات صحبت میرود و پیداست که این کتابخانه،همچون کتابخانهء دورهء ایلخانان،کارکردی دوسویه داشته و دو بخش مهم کتابتخانه و صورتخانه در اختیار خطاطان و کاتبان و نقاشان و مصوران بوده و آنان طرحهای مهم هنری را همزمان اجرا میکردهاند.
از قراین پیداست هنگامیکه آقا میرک هروی ریاست کتابخانه سلطنتی را داشت،دو هنرمند دیگر این زمان یعنی بهزاد-در جوانی-و سلطان علی مشهدی -در پختگی-بر دو بخش صورتخانه و کتابتخانه نظارت داشتند؛یا دستکم طبع هنری برجستهء آنان چنین موقعیتی را برای آنان فراهم کرده بود.
از انتخاب آقا میرک هروی به ریاست کتابخانهء سلطنتی معلوم است که سلطان حسین بایقرا خواسته بود هنرمندانی را برای این شغل برگزیند که در هنرهای مختلف ممارست داشته باشند تا بهتر بتوانند بر هنرمندان دو بخش کتابخانه مدیریت کنند."