چکیده:
در فرهنگ اسلامی و قرآنی و به تبع آن در ادبیات ارزشمند فارسی ، شعور و آگاهی و نیز عشق و
تسییح و عبادت ، مخصوص انسان نیست ، بلکه تمام عالم هستی و پدیده های آن درک و شعور خاص
خود را دارند. پیام حق را می شنوند و به زبان و شیوه خاص خود آن هم بر اساس علم و شعور و
انتخاب به تسبیح و سجده و عبادت حق مشغولند؛ لذا عشق به خداوند در تمامی موجودات و ذرات عالم
هستی جاری و ساری است؛ ولی انسانها چگونگی این مسائل و حقایق را درک نمیکنند، مگر کسانی
که اهل دلند و به کمالات بالای روحی و معنوی و قدرت ارتباط با عالم غیب دست یافتهاند.
در قرآن کریم و روایات معصومین - علیهم السلام -علاوه بر نسبیح فرشتگان و بسیاری از
انسانها، به تسبیح و عبادت پرندگان ، چهارپایان ، گیاه ، درخت ، کوه ، سنگ ، خورشید ، ماه
ستارگان ، رعد : زمین ، آسمان های هفتگانه و تمامی موجوداتی که در زمین و آسمانند و حتی سایهی
موجودات اشاره شده است . در ادبیات فارسی نیز بویژه در شعر شاعران عارفه به تبع فرهنگ قرآنی و
اسلامی تمام موجودات جهان هستی از جمله آتش ، آب ، خاک باد ، هفت آسمان ، پروانه ، پلبل ،
قمری، فیل، گرگ، شیر، مور، مار، کوه، دریا، درختان و هر برگ و گلی که وجود دارد . از ادراک و شعور و
عشق برخوردار هستند و به ذکر و تسبیح و شهادت بر یگانگی حق مشغولند:
هر گیاهی که از زمین روید وحده لاشریک له گوید
در این مفاله تسبیح موجودات مبتنی بر آیات قرآن، روایات و ادبیات فارسی بررسی شده است.
خلاصه ماشینی:
جالب توجه آن که قرآن به گونـه ای ایـن مطالـب رابیـان مـی کنـد کـه اذهان را به خود متوجه سازدو ردی بر ناباوری ها باشد، از جمله : ۱ـ آوردن الفاظی مثل «سبح »و «یسبح »که صراحت دراین معنا دارد؛ ۲ـ تکراراین مطلب در سوره های متعدد؛ ۳ـ آوردن تسبیح موجودات در ابتدای سوره و بلافاصله بعد از بسم الله ؛ ۴ـ آوردن کلماتی ازقبیل قنوت و خـضوع همـه ی هـستی :«کـل لـه قـانتون » (بقـره , ۱۱۶)؛ ۵ـ سجده ی ستارگان وگیاهان : «والنجم و الـشجر یـسجدان » (الـرحمن , ۶) اطاعـت آسمان و زمین : «قالتا اتینا طـائعین » (فـصلت , ۱۱),آگـاهی موجـودات در نمـازو تـسبیح : «کل قد علم صلاته و تسبیحه » (نور, ۴۱)؛ ۶ـ خطاب به انسان مبنی براین کـه شـما تـسبیح آنـان را درک نمـی کنیـد: «لاتفقهـون تسبیحهم » (اسراء, ۴۴) (قرائتی ,۱۳۸۳ش ,ج ۶،ص ۲۰۱).
نتیجه با توجه به مطالبی که از قرآن کریم و روایات معصومین (ع )و اشعار شاعران و عارفان ایران بیان کردیم ،ثابت شد که شعورو آگاهی و عشق و عبادت مخصوص انـسان و جـن و ملک نیست ,بلکه تمامی پدیده هاو موجودات جهان هستی ، بر خلاف ظاهر امـر، ازحیـات و درک و شعور خاص خود برخوردارندو برای خداوند تسبیح و قنوت و سجود دارندوبه زبان خود به ذکرونیایش حق مشغولندوایـن تـسبیح را کـسانی درک مـی کننـد کـه دلو جانشان به نورایمان زنده شده باشدو به بصیرت باطنی دسـت یافتـه باشـند.