چکیده:
هدف از تدوین این مقاله،بررسی تأثیر فرهنگ در ساخت شهر در جوامع سوسیالیستی سابق، سرمایهداری غرب و ایران است که از طریق روش بررسی«توصیفی-تحلیلی»انجام شده است. فرهنگ سوسیالیزم سابق با تغییر ساخت شهرهای بلوک شرق-شکل،مکان،بافت و کارایی اقتصادی آنها را دچار تحول نمود و جنبههای ساخت شهر را بر مبنای تراکم جمعیت،دسترسی به زمین و نبود تفاوتهای قضایی بین گروههای اجتماعی و اتکاء به خدمات خاص بهینه قرارداد و کوچکسازی را هویت بخشید.در غرب قبل از قرن بیستم فرهنگ(مذهبی،زبانی،نژادی،طبقاتی و الگوها...)اشکال مختلف شهرهای فئودالی،قرون وسطایی،ماقبل صنعتی و صنعتی را شکل داد.بعد از آن هم مکاتب مختلف فرهنگی(مدرنیسم،پسامدرنیسم و...)اشکال خاصی از شهرها را ایجاد نموده است.فرهنگ پیش از اسلام در ایران،تحت تسلط نظام اجتماعی و الگوهای پارسی،هلنی و پارتی ریختشناسی و ساخت خاصی از قهندژ،شارستان را پدید آورد،به نحوی که این ساخت نمودی طبقاتی داشت.در بعد از ورود اسلام به ایران،فرهنگ تحت تأثیر اصول و عناصر اسلامی شهرها و محلات و مساکن را به وجود آورده است.
خلاصه ماشینی:
"ابتدا با بررسی متون و منابع مبادرت به تبیین مفاهیم و عناصر متشکله فرهنگ کرده،سپس چگونگی ساخت شهر در نظامهای مختلف سوسیالیستی سابق،سرمایهداری غرب و ایران قبل و بعد از اسلام تحلیل میشود.
جنبههای اصلی ساخت شهر در شوروی سابق تحت تأثیر تراکم بالای جمعیت، دسترسی به زمین،عدم وجود تفاوتهای فضایی بین گروههای اجتماعی،نظم و تربیت نسبی از نظر خدمات عمومی،ساختار شغلی مشخص،اتکا به حمل و نقل عمومی، تمرکز کامل سیاست،نبود رقابت فردی در چشماندازهای شهری و سیاسی،سرانهی پایین و جداییگزینی اکولوژی قرار داشت (Frenchm,1976:10) .
در دورهی ماد(قرن 7 قبل از میلاد)،سبک پارسی حاکم بود که دگرگونیهای شهر از تغییرات قدرت سیاسی و اقتصاد مبتنی بر(غارت-دفاع)نشأت میرفت و فرهنگ مذهبی یا مقوله جهانبینی در ساختهای فضایی-کالبدی تأثیر زیادی داشت.
ق در دورهی آل زیار و آل بویه با ایدئولوژی مذهبی-بومی تحول کلی در ساخت شهر به وجود میآید و انقلاب فرهنگی به انقلاب شهری منجر میشود و شهر با مفاهیم اسلامی متعلق به تمام گروههای اجتماعی میگردد.
کالبد شهر در دورهی عبارت است از میدان اصلی و بزرگ در میانهی شهر که در پیرامون آن کاخها،دیوانها،مسجد جامع و گاه بیمارستان قرار دارد و دهانهی اصلی بازار به میدان باز میشود و گرداگرد این مجموعه محلات شهری شکل میگیرد.
در دورهی اشکانیان و سامانیان نظام فضایی-کالبدی شهر بر مبنای فرهنگ طبقاتی و کمرنگ شدن فرهنگ یونانی و به صورت جدایی گزینی طبقات اجتماعی مبتنی بوده است.
در اواخر دورهی قاجار نطفهی نوعی التقاط فرهنگی متأثر از فرهنگهای بیرونی در ساخت شهر تهران بسته میشود که در دورهی پهلوی اول و سپس دوم نمود این مکاتب فرهنگی را در شهرهای ایران میتوان مشاهده نمود."