تحقیق/ تفسیر کبیر یا مفاتیح الغیب معرفی و نقد

"وجه‌ پنجم‌: گیریم‌ که‌ این‌ آیه‌ معنای‌ عام‌ دارد، ولی‌ باید در نظر داشت‌ که‌ آیات‌ داله‌ بر اثبات‌ رویت‌ خداوند تعالی‌ خاص‌اند، و خاص مقدم‌ بر عام است‌؛ و در این‌ صورت‌، کلام‌ از اینجا به‌ این‌ مبحث‌ منتقل‌ می‌گردد که‌ آیا این‌گونه‌ آیات‌ خاصه‌ دلالت‌ بر حصول‌ رویت‌ دارند یا نه‌؟ وجه‌ ششم‌: به‌ موجب‌ آیه‌ گوییم‌، اگر هم‌ بپذیریم‌ که‌ به‌ قول‌ شما «ابصار» (دیدگان‌) خداوند تعالی‌ را ادراک‌ نمی‌کنند، به‌ چه‌ دلیل‌ می‌گویید که‌ «مبصرین‌» (بینندگان‌) نیز او را ادراک‌ نمی‌کنند؟ و این‌ مجموع‌ سوالها و جوابهای‌ ما بر وجه‌ اول‌ است‌. وجه‌ اول‌: در پاسخ‌ او باید گفت‌ که‌ گیریم‌ رویت‌ اجسام‌ و اعراض‌، هنگام‌ سلامت‌ حاسه‌ (چشم‌) و حضور مرئی‌ و حصول‌ سایر شرایط‌، واجب‌ است‌، در این‌ صورت‌ چرا می‌گویید که‌ از این‌ شرایط‌ لازم‌ می‌آید که‌ رویت‌ خداوند تعالی‌ هنگام‌ سلامت‌ حاسه‌ و وجود مرئی‌ و صحت‌ رویت‌ او واجب‌ باشد؟ مگر نمی‌دانید که‌ ذات‌ حق‌ تعالی‌ با ذوات‌ دیگر فرق‌ دارد؟ و از ثبوت‌ یک‌ حکم‌ دربارة‌ یک‌ چیز، ثبوت‌ همان‌ حکم‌ یا نظیرش‌ در حق‌ آنچه‌ مخالف‌ اوست‌ و با آن‌ فرق‌ دارد، برنمی‌آید؟ و جای‌ شگفتی‌ است‌ که‌ معتزله‌ از گذشته‌ تا حال‌، به‌ این‌ دلیل‌ استناد و اعتماد کرده‌اند، حال‌ آنکه‌ ادعای‌ هوش‌ و هنر کامل‌ در حق خود دارند و هیچکس‌ از آنان‌ از این‌ مسأله‌ و رکاکت‌ این‌ سخن‌ آگاه‌ نشده‌ است‌. اما وجه‌ سوم‌: در پاسخ‌ او گوییم‌ چرا جایز نیست‌ که‌ بگوییم‌ اهل‌ بهشت‌ خداوند را می‌بینند و اهل‌ جهنم‌ نمی‌بینند؟ و این‌ به‌ قول‌ شما نه‌ از جهت‌ قرب‌ و بعد است‌، بلکه‌ از آن‌ جهت‌ است‌ که‌ خداوند تعالی‌ رویت‌ را در دیدگان‌ اهل‌ بهشت‌ می‌آفریند و در دیدگان‌ اهل‌ جهنم‌ نمی‌آفریند."