چکیده:
بخش عمدهای از تحقیقات ادبی دربارة مثنوی لیلی و مجنون نظامی، به شرح ابیات و معنی لغات ـ چه شرح کامل و چه گزیده ـ اختصاص دارد.در این مقاله ابتدا به معرفی و نقد ساختاری و محتوایی شرحها پرداخته شده و سپس ریشههای اختلاف نظر شارحان، در سه حوزه زیر، با ذکر مثالهایی از ابیات لیلی و مجنون، تبیین و تحلیل شده است:الف) واژگان؛ گاه اختلاف نظر شارحان در معانی حقیقی و استعاری واژهها و یا حقیقی یا استعاری بودن واژگان، سبب اختلاف معانی ابیات شده است.ب) عبارت؛ گاه اختلافنظر در معانی حقیقی یا کنایی عبارت و یا معانی گوناگون کنایی موجب اختلاف معنای ابیات شده است.ج) کل بیت؛ گاهی نیز اختلاف نسخهها، تعقید معنوی، استعداد تأویلپذیری ابیات و چگونگی خواندن بیت، سبب بروز معانی گوناگون گردیده است.
خلاصه ماشینی:
"علامتهای اختصاری این مقاله عبارتند از: و: حسن وحید دستگردی، ث: بهروز ثروتیان، ز: برات زنجانی، م: جلال متینی، گ: کاوه گوهرین، ع: مجتبی عشقپور، آ: عبدالمحمد آیتی، ج: عزیزالله جوینی، ح: کامل احمدنژاد در ترجمه کتاب لیلی و مجنون؛ پژوهشی در ریشههای تاریخی و اجتماعی داستان از ا.
5- شیوه شرح شرح وحید و ثروتیان بر معنی و شرح ابیات استوار است، اما شیوه زنجانی در شرح این مثنوی، کاستیهایی دارد که به آن اشاره میشود: همت زنجانی در شرح مثنوی لیلی و مجنون ـ برخلاف سایر شرحهایی که از خمسه نظامی ارائه داده است ـ بر معنی واژگان و ترکیبات معطوف است.
اما آنچه سبب اختلافنظر شارحان در معنی ابیات منظومه شده است، ریشه در عوامل گوناگونی به شرح زیر دارد: - اختلاف نظر در ساده یا مرکب بودن واژهها - اختلاف نظر در معانی حقیقی واژهها - اختلاف نظر در معانی حقیقی یا استعاری بودن واژهها - اختلاف نظر در معانی استعاری - اختلاف نظر در مقولههای بیانی - اختلاف نظر در چگونگی خواندن بیت - اختلاف نسخهها - اختلاف نظر در حقیقی یا کنایی بودن عبارت - اختلاف نظر در معانی کنایی - تعقید معنوی - استعداد تأویلپذیری ابیات پینوشت 1- انگیزه شاه شروان در دعوت نظامی به سرودن این قصه یا علاقه شخصی وی به قصههای عربی بود (زیرا شروانشاهان از نسل اعراب بنی شیبان بودند) و یا برای ایجاد تعادل احساسات عامه، زیرا لازم بود شاعر بزرگی چون نظامی، پس از احیای رسم مغان به واسطه سرودن خسرو و شیرین به دنیای عرب نیز توجه کند."