چکیده:
پیشرفن سریع و تحول نوین نگارگری ایران،شکوفایی آن را در سده نهم و دهم هـ.ق به ارمغان آورد.این پیشرفت باعث آفرینش برترین نسخ خطی شعر فارسی در کارگاههای سلطنتی-مقارن با دوران حکومت تیموریان و سالهای اوج اقتدار سفویان در ایران-به همت و یاری برجستهترین هنرمندان این عرصه گردید.با نفوذ عناصر نقاشی چینی به هنر نگارگری ایران در آغاز این دوره،روند پالایش عناصر بیگانه و ظهور مکتبهایی اصیل در نگارگری ایران چون مکتب شیراز و هرات(در دوره تیموریان)و مکتب تبریز(در اوایل دوره صفویان)مشاهده میشود؛همچنین به سبب گرایش به واقعگرایی در میان هنرمندان ایرانی سدهء نهم هـ.ق.و پس از آن،نظام زیباییشناسی خاص و متکاملی در نگارگری به وجود آمد.
این نظام زیباییشناسی خاص و تکاملیافته-که بر پایه سنتهای تصویری باستانی ایران شکل یافته بود-در نگارههای دو نمونه از برترین نسخ خطی تاریخ نگارگری ایران،یعنی دو شاهنامه بایسنقری و شاه طهماسبی،در زمان تیموریان و صفویان تجلی مییابد.نگارههای این دو نسخه خطی-که همگی داستانهای حماسی از غرور و افتخار ملی ایرانیان در شاهنامه فردوسی را به تصویر کشیدهاند-علی رغم همه تفاوتهای موجود از نظر سبک و شیوه و شاید اندازه با یکدیگر،هم به لحاظ ارتباط تنگاتنگ با شعر و ادب پارسی،حکمت کهن ایران و عرفان اسلامی و هم به سبب دارا بودن ویژگیهای زیباشناسی مشترکی چون عدم رغبت هنرمندان ایرانی به تقلید از طبیعت،تأکید بر مفاهیم ذهنی و نمادین،نگاری، نقشمایههای تزیینی،تعریف جهان واقعی با نشانههای انتزاعی،سنت فضاسازی مفهومی،رویکرد واقعگرایانه نگارگرانشان و مشابهت در مضمون و محتوا،ساختار و ترکیببندی از ویژگیهای تصویری مشابه و همانندی برخوردارند.این مقاله برای مقایسه وجوه افتراق و اشتراک عناصر هنری در نگارههای دو شاهنامه بایسنقری و شاه طهماسبی،با شناخت مختصری از زمینههای تاریخی،اجتماعی و فرهنگی ایران در دوران تیموریان و صفویان به بررسی سیر تحول نگارگری ایران و جایگاه و نمود شاهنامه در هنر نگارگری این دو دوره پرداخته است.
خلاصه ماشینی:
"ایران در آغاز این دوره،روند پالایش عناصر بیگانه و ظهور مکتبهایی اصیل در نگارگری ایران چون مکتب شیراز و هرات(در
این نظام زیباییشناسی خاص و تکاملیافته-که بر پایه سنتهای تصویری باستانی ایران شکل یافته بود-در نگارههای
دو نمونه از برترین نسخ خطی تاریخ نگارگری ایران،یعنی دو شاهنامه بایسنقری و شاه طهماسبی،در زمان تیموریان و
نگارههای این دو نسخه خطی-که همگی داستانهای حماسی از غرور و افتخار ملی ایرانیان در
شاهنامه فردوسی را به تصویر کشیدهاند-علی رغم همه تفاوتهای موجود از نظر سبک و شیوه و شاید اندازه با یکدیگر،هم
مقایسه وجوه افتراق و اشتراک عناصر هنری در نگارههای دو شاهنامه بایسنقری و شاه طهماسبی،با شناخت مختصری از
نمود شاهنامه در هنر نگارگری این دو دوره پرداخته است.
برترین نسخ خطی چون شاهنامه بایسنقری و شاه طهماسبی
کنار نگارههای برجسته دو شاهنامه بایسنقری و شاه طهماسبی به
هنری در نگارههای این دو شاهنامه مورد بررسی قرار گیرند.
در نگارههای این زمان ویژگیهای تصویری چون قرینهسازی،
در نگارههای برترین نسخ خطی این زمان چون بوستان سعدی
تبریز شکل گرفت که اوج تحول در هنر نگارگری ایران بود[3،
جای گیرند،در نگارههای نسخه خطی شاهنامه شاه طهماسبی به
اشاره نمود که نگارههای برگزیده و مورد مطالعه این دو شاهنامه، (به تصویر صفحه مراجعه شود)
تصویر 8 همانند دیگر نگارههای اصلی شاهنامه بایسنقری بیشتر
در مورد نگارههای شاهنامه بایسنقری این تغییر و تحول مشاهده
در اندازه کارد در نگارههای شاهنامه شاه طهماسبی با توجه به
این عناصر به مقتضای موضوع به تصویر درآمده است.
تصویر در تمام نگارههای شاهنامه شاه طهماسبی و کاربرد"